ZUS zarzuca kobietom próbę wyłudzenia świadczeń z FUS

W ostatnim czasie mamy do czynienia z procesem masowych kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wobec kobiet, które prowadzą działalność gospodarczą i jako przedsiębiorcy zadeklarowały wyższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Natomiast w sprawach, w których decyzje ZUS stają się prawomocne, niektóre oddziały ZUS składają do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 Kodeksu karnego, zarzucając tym samym kobietom próbę wyłudzenia świadczeń, które ZUS sam uprzednio przyznał i wypłacił.

Interpelacja nr 26337 do ministra rodziny i polityki społecznej w sprawie zarzutów karnych ZUS wobec kobiet pobierających świadczenia macierzyńskie

Szanowny Panie Ministrze,

w ostatnim czasie mamy do czynienia z procesem masowych kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wobec kobiet, które prowadzą działalność gospodarczą i jako przedsiębiorcy, zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 Nr 137 poz. 887 z późn. zm.), zdeklarowały wyższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Bowiem zgodnie z art. 18 ust. 8 przytoczonej ustawy, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 i 5a, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. Zaś zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy systemowej, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 10. Reasumując, kwota podstawy wymiaru składek, jaką ma prawo zdeklarować przedsiębiorca musi mieścić się w przedziale 60% do 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia.

Tak więc kobiety prowadzące działalność gospodarczą korzystały z powyższych zapisów ustawowych. Wszystkie kobiety, których sprawa dotyczy, zdecydowały się w pewnym momencie swojego życia na macierzyństwo. Naturalnie, pobierały z tego tytułu świadczenia chorobowe oraz macierzyńskie, na poczet których opłacały wyższe składki ZUS. Należy pamiętać, że ZUS te świadczenia przyznawał, mając obowiązek weryfikacji prawa do świadczeń przed ich wypłatą.

W 2019 r. ZUS wszczął masowe kontrole wobec tych kobiet, w celu odzyskania wypłaconych świadczeń. W wielu przypadkach, ZUS wszczął postępowanie wobec świadczeń wypłaconych nawet ponad 5 lat wstecz. ZUS wydał wiele decyzji stwierdzających niepodleganie pod ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej lub obniżających wysokość podstawy wymiaru składek, zdeklarowanych przez przedsiębiorców. Wskutek odwołań kobiet od decyzji ZUS, nastąpił spór prawny, co do zasadności postępowań ZUS. Oczywiście należy mieć na uwadze, że każda sprawa danego ubezpieczonego jest indywidualna, ale nie można pomijać faktu, że orzecznictwo sądów w zakresie uprawnień ZUS do kwestionowania zdeklarowanej podstawy wymiaru składek czy do stwierdzania fikcyjności danego przedsiębiorstwa, jest rozbieżne.

W sprawach, w których decyzje ZUS stają się prawomocne, niektóre oddziały ZUS składają do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 Kodeksu karnego, zarzucając tym samym kobietom próbę wyłudzenia świadczeń, które ZUS sam uprzednio przyznał i wypłacił. Z informacji przekazywanych przez obywateli wynika, że większość prokuratur umarza postępowania ze względu na stwierdzenie braku czynu zabronionego. W mojej ocenie jako ustawodawcy są to słuszne decyzje gdyż inne rozstrzygnięcie sądu cywilnego niż stanowisko obywatela nie może być podstawą złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Stanowisko obywatela inne niż sądu i ZUS-u wynika zwykle z innej interpretacji prawa co nie stanowi przestępstwa. Gdyby przyjąć inną wykładnię to sprawy przegrane przez ZUS powinny skutkować wszczęciem postępowań karnych względem urzędników ZUS, ilekroć wydali decyzje uchylane później przez sądy prawomocnym wyrokiem. Wszak część sądów uznaje interpretację obecnych przepisów za słuszną, uchylając krzywdzące decyzje ZUS, o których mowa w niniejszym piśmie.

Mając na względzie, że wszystkie postępowania, o których mowa w niniejszym wystąpieniu, dotyczą kobiet, które zdecydowały się na macierzyństwo w trakcie prowadzonej działalności gospodarczej, czy Pan Minister może zapewnić obywateli, że praktyka umarzania spraw o rzekome oszustwa będzie podtrzymana, jeśli działania ubezpieczonych będą wynikać z rozbieżności interpretacyjnych przepisów?

Nie można bowiem karać obywateli za interpretacje przepisów, zgodną z interpretacją wielu sądów a nawet zgodną z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10).

Posłowie:
Jakub Kulesza, Konrad Berkowicz, Artur Dziambor, Krystian Kamiński

16 sierpnia 2021 r.

Odpowiedź na interpelację nr 26337 w sprawie zarzutów karnych ZUS wobec kobiet pobierających świadczenia macierzyńskie

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację nr 26337 Pana Posła Jakuba Kuleszy z grupą posłów z dnia 25 sierpnia 2021 r. „w sprawie zarzutów karnych ZUS wobec kobiet”, pragnę uprzejmie wyjaśnić, co następuje.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 423) zwaną dalej „ustawą o s.u.s.” do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy m.in.:

• stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,
• ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
• kontrola wykonywania przez płatników składek i ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych,
• dysponowanie środkami finansowymi Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W związku z powyższym Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest nie tylko uprawniony, ale i zobowiązany, do podejmowania działań zapobiegających uzyskiwaniu ochrony ubezpieczeniowej, w tym świadczeń z ubezpieczeń społecznych przez osoby nieuprawnione.

ZUS, jako dysponent publicznych środków, nie może zaniechać tych działań. Dotyczą one wszystkich osób zgłoszonych do ubezpieczeń społecznych, m.in. pracowników i osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. W przypadkach budzących wątpliwości, np. wobec osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które deklarują wysoką podstawę wymiaru składek i pobierają świadczenia, podczas gdy faktycznie nie wykonują działalności, podejmowane są działania mające na celu ustalenie, czy osoby te rzeczywiście podlegają ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu.

Każda sprawa traktowana jest przez ZUS indywidualnie, ze względu na odrębne okoliczności jej towarzyszące. W każdej sprawie dokonuje się wnikliwej oceny zebranego materiału dowodowego. W sprawach spornych ZUS wydaje decyzję, od której stronom przysługuje odwołanie do sądu. Ustalenie prawidłowości podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez osobę, która przedłożyła wniosek o zasiłek z tytułu choroby lub macierzyństwa, ma istotne znaczenie dla przyznania jej uprawnień do tych świadczeń. Dotyczy to zarówno osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo, np. pracowników, jak i osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, np. osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Zgodnie bowiem z obowiązującymi przepisami, świadczenia pieniężne z tytułu choroby i macierzyństwa, tj. zasiłek chorobowy, opiekuńczy i macierzyński, przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa (ubezpieczeniem chorobowym).

Działania sprawdzające mogą mieć miejsce zarówno przed ustaleniem uprawnień i wypłatą pierwszego zasiłku, jak i w trakcie ich pobierania, albo między okresami pobierania zasiłków. W przypadku osób ubezpieczonych, które często i długotrwale korzystają z zasiłków jest sprawdzane, czy tytuł ubezpieczenia uprawniający do otrzymywania zasiłków trwa w okresie przerw między okresami pobierania zasiłków. Zdarzają się bowiem sytuacje, w których tytuł ubezpieczenia, np. prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, utrzymywany jest dla pozoru, wyłącznie w celu otrzymywania zasiłków za kolejne okresy.

W takich przypadkach ZUS wydaje tym osobom decyzje o niepodleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, a w konsekwencji także decyzje o odmowie prawa do zasiłków. Zaznaczenia wymaga fakt, że wszystkie decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podlegają kontroli sądowej, jeżeli zostanie wniesione odwołanie w przewidzianym przepisami prawa terminie.

Odnosząc się do kwestii zawiadamiania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, informuję.

Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Tym samym na podstawie tego przepisu Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest zobowiązany do składania takich zawiadomień.

Składanie zawiadomień o możliwości popełnienia przestępstwa odbywa się na zasadach określonych w wewnętrznych procedurach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Sporządzenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa następuje zawsze po zbadaniu, czy w danej sprawie faktycznie zaistniały przesłanki do złożenia takiego zawiadomienia. Te same zasady stosowane są niezależnie od tego, jakiego podmiotu miałoby dotyczyć zawiadomienie - procedury wewnętrzne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mają bowiem zastosowanie do wszystkich czynów zabronionych i nie różnicują działań ze względu na rodzaj podmiotu.

W tym miejscu należy podkreślić, że ani Minister, ani Ministerstwo nie ma wpływu na rozstrzygnięcia prokuratury, które zapadają w sprawach indywidualnych, jak i na wyroki wydawane przez sądy.

Sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej
Stanisław Szwed

Warszawa, 23 września 2021 r.