Opodatkowanie kar umownych

Sankcją za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego może być kara umowna, o ile została ona zastrzeżona w umowie. W świetle przepisów kodeksu cywilnego stanowi ona zryczałtowane odszkodowanie i co do zasady – jeżeli tylko strony nie postanowiły inaczej – wyłącza możliwość dochodzenia odszkodowania przenoszącego jej wysokość. W sytuacji, gdy w umowie zawarte zostały postanowienia dotyczące kar umownych, a dojdzie do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, wierzycielowi należy się kara umowna, zastrzeżona na tę okoliczność, bez względu na wysokość poniesionej szkody. W sytuacjach spornych, o tym, czy rzeczywiście miało miejsce zdarzenie powodujące obowiązek zapłacenia kary umownej, często decyzja należy do sądu. Jeśli jednak taka kara umowna ma zostać zapłacona, pojawia się kwestia tego, jakie będą podatkowe skutki takiego zdarzenia.

1. Podatek dochodowy

1.1. Koszty uzyskania przychodów

Zgodnie z brzmieniem art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm., dalej: ustawa o PIT) oraz art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 851, z późn. zm.; dalej: ustawa o CIT), nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu:

  • wad dostarczonych towarów,
  • wad wykonanych robót i usług,
  • zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,
  • zwłoki w usunięciu wad towarów,
  • zwłoki w usunięciu wad wykonanych robót i usług.

Oznacza to, że co do zasady kary umowne, które zostały zapłacone w związku z zaistnieniem innych przyczyn, stanowią koszt uzyskania przychodów. Wśród takich kar, które mogą stanowić koszt uzyskania przychodów, można wskazać między innymi kary za:

  • nieterminowe wykonanie przedmiotu umowy,
  • niewywiązanie się z warunków umowy (np. zakup mniejszej ilości towaru, niż to określono w umowie, czy niedostarczenie zamówionego towaru).

Oczywiście to, czy rzeczywiście będzie można uznać je za taki koszt, należy rozpatrywać w świetle postanowień art. 22 ust. 1 ustawy o PIT (art. 15 ust. 1 ustawy o CIT), zgodnie z którym, aby dany wydatek był kosztem uzyskania przychodów, musi być poniesiony w celu:

  • osiągnięcia przychodów lub
  • zachowania źródła przychodów, albo
  • zabezpieczenia źródła przychodów.

To, czy w odniesieniu do danego wydatku istnieje ten związek przyczynowy, zawsze należy oceniać indywidualnie. Z dokonanej oceny powinno wynikać zaś, że poniesiony wydatek obiektywnie może przyczynić się do osiągnięcia przychodu, bądź służyć zachowaniu albo zabezpieczeniu źródła przychodów. W tym miejscu wyraźnie należy podkreślić, że organy podatkowe zwykle kwestionują prawo ujęcia w kosztach uzyskania przychodów kar umownych zapłaconych w związku z rozwiązaniem przez najemcę umowy najmu w nierentownej lokalizacji. Wystarczy wskazać tu chociażby na interpretację indywidualną z 25 kwietnia 2014 r. wydaną przez Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie (sygn. IPPB3/423-89/14-2/PK1), w której czytamy, że:

(...) cel rozumiany jako chęć minimalizacji strat nie może być utożsamiany z pojęciem „zabezpieczenia źródła przychodów”.

Tym samym organ podatkowy odmówił wnioskodawcy prawa zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kary umownej zapłaconej z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy najmu. Niewykluczone, że stanowisko organu podatkowego mogłoby być inne, gdyby wnioskodawca spróbował w inny sposób uargumentować zasadność zapłaty kary umownej, np. podkreślając potrzebę budowania pozytywnego wizerunku swej firmy.

Jeżeli podatnik uzna, że dana kara umowna stanowi koszt uzyskania przychodów, to powinien ująć ją w kosztach w dacie jej zapłaty. Dowodem, na podstawie którego dokonuje się takiego księgowania, jest zwykle nota obciążeniowa otrzymana od wierzyciela oraz potwierdzenie dokonania przelewu/zapłaty gotówką. Podatnik powinien przechowywać jednak w swojej dokumentacji również inne dokumenty, które być może będzie musiał okazać, aby potwierdzić zasadność zaliczenia wydatku na zapłatę kary umownej do kosztów uzyskania przychodów, takie jak np. umowę, czy korespondencję z kontrahentem.

1.2. Przychody

Dla rozpoznania przychodu z racji otrzymania określonej sumy pieniężnej jako kary umownej, nie ma żadnego znaczenia to, z jakiego tytułu została ona naliczona. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 14 ust. 2 pkt 4 ustawy o PIT, przychodem z działalności gospodarczej są również otrzymane kary umowne. W świetle ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zaliczenie kar umownych do przychodów ma miejsce w oparciu o art. 12 ust. 1 pkt 1, który stanowi, że przychodem są m.in. otrzymane pieniądze.

2. Podatek VAT

2.1.Podatek należny

To, czy dana kara umowna podlega czy też nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, jest uzależnione od tego, czy stanowi ona stricte odszkodowanie należne wierzycielowi w związku z tym, że dłużnik nie wykonał lub też nienależycie wykonał swe zobowiązania, czy też jest ona wypłacana wierzycielowi w zamian za to, że spełni on jakieś świadczenie wzajemne. Zdaniem organów podatkowych, takie świadczenie ze strony wierzyciela może mieć miejsce w przypadku, gdy dochodzi do przedterminowego rozwiązania umowy najmu, a najemca płaci z tego tytułu karę umowną. Jak podkreślił Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji indywidualnej z 13 stycznia 2015 r. (sygn. IBPP2/443-1025/14/KO):

(...) Ustalanie statusu wypłacanego wynagrodzenia, jako podlegającego bądź nie opodatkowaniu VAT, należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. Zatem, jeżeli płatność o charakterze odszkodowawczym nie będzie miała bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony Wynajmującego, wówczas kwota otrzymanych odszkodowań jak również kar umownych nie będzie mieściła się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług i jako taka nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem.

Jakkolwiek stwierdzenie to niewątpliwie jest słuszne, to jednak odnosząc to do okoliczności konkretnej sprawy, w konsekwencji organ podatkowy uznał, że w sytuacji, gdy podatnik, jako wynajmujący, rozwiązał bez zachowania okresu wypowiedzenia umowę najmu zawartą na czas określony z przyczyn leżących po stronie najemcy i naliczył w związku z tym karę umowną, kara taka de facto stanowi świadczenie pieniężne, które:

(...) stanowi wynagrodzenie za świadczenie usługi wynikającej z łączących strony więzów obligacyjnych oraz przewidzianej wprost w postanowieniach umowy. Wcześniejsze rozwiązanie umowy najmu należy traktować jako odpłatne świadczenie usług, spełniające przesłanki określone w art. 8 ust. 1 ustawy i podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 cyt. ustawy, które powinno zostać udokumentowane fakturą VAT.

Stanowisko organu podatkowego, choć budzi pewne wątpliwości z uwagi na to, że do rozwiązania umowy nie doszło w wyniku porozumienia stron (co mogłoby wskazywać na to, że wynajmujący zgodził się na wcześniejsze rozwiązanie umowy, a co za tym idzie „wyświadczył usługę”), lecz w wyniku nieprzestrzegania umowy przez najemcę, to jednak wpisuje się w aktualnie dominującą linię interpretacyjną.

2.2. Podatek naliczony

Jeśli dana kara umowna nie podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, wówczas wierzyciel nie powinien wystawiać w związku z jej otrzymaniem faktury, lecz np. jedynie notę obciążeniową. W przypadku zaś, gdyby do takiej kary umownej, nie podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT doliczył podatek należny, dłużnik i tak nie będzie miał prawa do jego odliczenia. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 88 ust. 3a ustawy o VAT, nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury w przypadku, gdy transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu.

Izabela Rutkowska

Wszystkie artykuły z tego działu »

WASZE KOMENTARZE (0)

Dodaj nowy komentarz

komentarz:
podpis:
 

Drodzy Użytkownicy podatki.biz. Choć czytamy uważnie Wasze komentarze, nie odpowiadamy na pytania w kwestiach szczegółowych. Zadając je, kierujecie je nie do nas, a do innych Użytkowników podatki.biz. Jeżeli chcecie wyjaśnić lub rozwiązać jakiś problem, zachęcamy do skorzystania z naszego forum dyskusyjnego - www.podatki.biz/forum

Zespół podatki.biz

Napisz komentarz...