Konsekwencje podatkowe zawarcia umowy użyczenia

Użyczenie jest umową nazwaną, uregulowaną w art. 710-719 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej: K.c.). Zgodnie z art. 710 K.c. przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. To, że istotą umowy użyczenia jest jej nieodpłatność, nie oznacza, że na gruncie prawa podatkowego nie powstanie z tego tytułu przychód.

Rozpoznanie przychodu z nieodpłatnego świadczenia

W myśl art. 11 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa o PIT) przychodem jest między innymi wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Podobnie kwestia ta została uregulowana w ustawie z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: ustawa o CIT), w której stosownie do art. 12 ust. 1 pkt 2 przychodem jest między innymi wartość otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw, a także wartość innych nieodpłatnych bądź częściowo odpłatnych świadczeń.

Ustawy podatkowe nie definiują pojęcia „nieodpłatne świadczenie”. Zdarzają się więc sytuacje, w których nie jest oczywiste, czy doszło do nieodpłatnego świadczenia czy nie. W przypadku umowy użyczenia takie świadczenie ma jednak miejsce.

Przychód po stronie otrzymującego

Przychód rozpoznawany jest po stronie podmiotu, który otrzymał rzecz w bezpłatne używanie. Wynika to z brzmienia art. 11 ust. 1 ustawy o PIT (art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT), gdzie jest mowa o „otrzymanych” świadczeniach.

Warto przypomnieć, że do 31 grudnia 2008 r., jeżeli przedmiotem użyczenia były nieruchomości, przychód powstawał również po stronie użyczającego. Przepisy wprowadzające taką zasadę, tj. art. 13 ustawy o CIT oraz art. 16 ustawy o PIT, zostały uchylone 1 stycznia 2009 r. na podstawie ustawy z 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw  (Dz.U. z 2008 r., nr 209, poz. 1316).

Zwolnienie z opodatkowania

Zwolnienie przychodu z nieodpłatnego świadczenia z podatku dochodowego przewidziano w ustawie o PIT. W myśl art. 21 ust. 1 pkt 125 tej ustawy wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.

Wyjaśnijmy, że, zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:

1. do grupy I – małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
2. do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
3. do grupy III – innych nabywców.

Zwolnienie to nie ma jednak zastosowania do świadczeń otrzymywanych ze stosunku pracy, pracy nakładczej lub umów będących podstawą uzyskiwania przychodów z działalności wykonywanej osobiście (art. 21 ust. 20 ustawy o PIT).

Warto zaznaczyć, że w razie zwolnienia przychodu od opodatkowania w myśl art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT przychodu tego nie wykazuje się w zeznaniu rocznym.

Ustalenie wartości przychodu

Obie ustawy podatkowe identycznie regulują to, w jaki sposób ustalić wartość nieodpłatnego świadczenia. I tak, zgodnie z art. 11 ust. 2a ustawy o PIT (art. 12 ust. 6 ustawy o CIT), wartość nieodpłatnych świadczeń ustala się:

• jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia - według cen stosowanych wobec innych odbiorców,
• jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione - według cen zakupu,
• jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu - w wysokości równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu,
• w pozostałych przypadkach - na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy albo praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.

Określenie źródła przychodu

Ustawa o CIT nie różnicuje źródeł przychodów. W ustawie tej nie zawarto też definicji przychodu. Wymieniono w niej jednak przykładowe kategorie przychodów. Należą do nich między innymi przychody z tytułu nieodpłatnego świadczenia.

Na gruncie ustawy o PIT przychodem z tytułu nieodpłatnego świadczenia może być na przykład przychód ze stosunku pracy, z działalności gospodarczej lub z innych źródeł. W każdym konkretnym przypadku należy go więc doliczyć do pozostałych przychodów z tego źródła. Na uwadze należy mieć oczywiście zwolnienie przewidziane w art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT.

Redakcja podatki.biz

Przeczytaj także:

Czy umowa użyczenia materiałów i sprzętu pomiędzy firmami podlega VAT?

Nieodpłatna usługa użyczenia maszyn budowlanych podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, ponieważ świadczenie to nie będzie odbywało się w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Użyczenia tego nie należy dokumentować fakturą z uwagi na fakt, że jest to usługa nieodpłatna. Natomiast w przypadku użyczenia materiałów mamy do czynienia z nieodpłatnym przekazaniem towarów w formie darowizny, a czynność ta podlega VAT, jednakże nie podlega udokumentowaniu fakturą z uwagi na fakt, że jest to darowizna. Tak uznał Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej.

(Office documents photo created by pressfoto - www.freepik.com)