Wynagrodzenie członka rodziny w kosztach działalności

Interpelacja nr 570 do ministra finansów w sprawie kosztów uzyskania przychodów przez małżonka, który pomaga w prowadzeniu działalności gospodarczej

Szanowny Panie Ministrze.

w chwili obecnej wielu przedsiębiorców w prowadzenie działalności gospodarczej angażuje swoich najbliższych. Tym sposobem firmy rodzinne na stałe wpisały się w polski rynek pracy. Zgodnie z obowiązującym prawem, nie uważa się jednak za koszty uzyskania przychodów „wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki niebędącej osobą prawną - także małżonków i małoletnich dzieci wspólników tej spółki" (art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych Dz.U. z 1991 r. nr 80 poz. 350). Członek rodziny pomagając przy prowadzeniu działalności gospodarczej, otrzymuje stałe wynagrodzenie za pracę, a przez przepisy prawa podatkowego traktowany jest tak samo jak pracownik. W takim wypadku wystarczające jest wypłacanie takiej osobie regularnego wynagrodzenia za pracę i nie wymaga się tutaj zawierania umowy stosunku pracy. Od wypłaconego wynagrodzenia przedsiębiorca powinien odprowadzić do urzędu skarbowego zaliczkę na podatek dochodowy. Wynagrodzenia takiego jednak przedsiębiorca nie może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu. Majątkowa umowa małżeńska, orzeczona separacja, czy brak wspólnego gospodarstwa domowego nie zmienia powyższego stanu rzeczy. Niedorzecznym jest jednak fakt, iż członek rodziny uzyskujący dochód w ramach współpracy z przedsiębiorcą ma obowiązek dochody te wykazywać w zeznaniu rocznym oraz rozliczyć się z podatku dochodowego od osób fizycznych. Nie ma tutaj znaczenia, iż środki wypłacone współpracującemu członkowi rodziny nie stanowiły kosztów uzyskania przychodów. Mamy tutaj do czynienia z podwójnym opodatkowaniem wynagrodzenia, zarówno u przedsiębiorcy jak i u osoby współpracującej. Z wiadomości, które docierają do mojego biura poselskiego od podatników, którzy prowadzą działalność gospodarczą wynika, że umowy ze współmałżonkami coraz częściej nie są zawierane. Wynika to z ryzyka podatkowego, które kwestionuje powyższe koszty.

Podatnik może natomiast uznać za koszt uzyskania przychodów innych wydatków poniesionych w związku z zatrudnieniem współmałżonka, przepisy obowiązującego prawa nie wykluczają takich sytuacji. Zatrudniony małżonek może zatem korzystać z przysługujących mu pracowniczych uprawnień takich jak np. urlop wypoczynkowy, czy macierzyński. Reasumując, należy stwierdzić, że do kosztów uzyskania przychodów mogą być zaliczane chociażby składki na ubezpieczenie społeczne, świadczenia urlopowe czy koszty poniesione w wyniku odbytej podróży służbowej. Podnieść należy, że zawarcie stosunku pracy z osobą obcą i wypłacanie jej regularnego wynagrodzenia koszt przychodu już stanowi. Mamy w tym wypadku do czynienia z zaburzaniem polityki prorodzinnej.

Przedsiębiorcy postulują o traktowanie pracy członków rodziny na takich samych warunkach jak pracę osób, których z pracodawcą nie wiążą stosunki rodzinne. Obecny stan prawny narusza zasady konkurencyjności, zniechęca młodych ludzi do zakładania rodzin, a sami zainteresowani podnoszą, iż zapisy zawarte w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych nie przystają do współczesnych realiów prowadzenia działalności gospodarczej.

W związku z powyższym proszę o udzielenie odpowiedzi:

1. Czy nie uważa Pan, że w obecnym stanie prawnym obowiązuje „podwójne opodatkowanie"?
2. Czy planowane jest podjęcie działań zmierzających do zmiany obowiązujących w tym zakresie norm prawnych?
3. Czy nie uważa Pan, że obecny stan prawny wpływa niekorzystnie na politykę prorodzinną i jest jednym z głównych powodów niżu demograficznego w Polsce?

Poseł Daniel Milewski

18 stycznia 2016 r.

Odpowiedź na interpelację nr 570 w sprawie kosztów uzyskania przychodów przez małżonka, który pomaga w prowadzeniu działalności gospodarczej

W odpowiedzi na interpelację nr 570 Pana Posła Daniela Milewskiego, dotyczącą kosztów uzyskania przychodów z tytułu wynagrodzeń i innych świadczeń wypłacanych przez przedsiębiorcę członkom rodziny, którzy pomagają w prowadzeniu działalności gospodarczej, uprzejmie informuję.

Stosownie do art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o PIT”, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 tej ustawy.

W myśl art. 23 ust. 1 pkt 10 ww. ustawy, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej lub osobowej spółki handlowej - także małżonków i małoletnich dzieci wspólników.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie zawiera definicji pojęcia "wartość pracy". Należy jednak przyjąć, że pojęcie to obejmuje wartość pracy świadczonej przez ściśle określone osoby (w tym małżonka podatnika) na rzecz zatrudniających je podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, niezależnie do tego, czy praca jest świadczona na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej, czy też bez podstawy prawnej.

Celem obowiązywania regulacji art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT jest ochrona fiskalnych funkcji Państwa poprzez zmniejszenie możliwości unikania opodatkowania.

W przypadku uchylenia normy prawnej wynikającej z przepisu art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT więzi osobiste łączące członków rodziny oraz zbieżność ich interesów ekonomicznych stwarzałyby ryzyko fikcyjnego zatrudniania przez przedsiębiorców członków najbliższej rodziny, mającego na celu wyłącznie osiągnięcie korzyści podatkowej.

Gdyby bowiem świadczenia stanowiące ekwiwalent za pracę wykonywaną na rzecz przedsiębiorcy przez jego małżonka i małoletnie dzieci mogły zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodu z działalności gospodarczej, prowadziłoby to do zmniejszenia zobowiązań podatkowych przedsiębiorcy.

Ponadto mogłoby dojść do sytuacji, w której wynagrodzenie wypłacane przez przedsiębiorcę współmałżonkowi lub małoletnim dzieciom zmniejszałoby dochód z działalności gospodarczej, stanowiąc jednocześnie dla tego samego podatnika przychód ze stosunku pracy lub działalności wykonywanej osobiście.

Byłoby to możliwe w dwóch sytuacjach:

1. w przypadku zatrudnienia przez przedsiębiorcę na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej małżonka, jeżeli małżonkowie wybraliby łączne opodatkowanie dochodów na zasadach przewidzianych w art. 6 ust. 2 ustawy o PIT;
2. w przypadku zatrudnienia przez przedsiębiorcę na podstawie umowy cywilnoprawnej małoletniego dziecka własnego lub przysposobionego, jeżeli dochód dziecka zostałby dla celów opodatkowania doliczony do dochodu rodzica-przedsiębiorcy, stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy o PIT, zgodnie z którym dochody małoletnich dzieci własnych i przysposobionych, z wyjątkiem dochodów z ich pracy, stypendiów oraz dochodów z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku, podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dolicza się do dochodów rodziców, chyba że rodzicom nie przysługuje prawo pobierania pożytków ze źródeł przychodów dzieci.

W tych sytuacjach kwota wypłacona przez przedsiębiorcę jako wartość pracy własnej małżonka lub małoletniego dziecka stanowiłaby koszt uzyskania przychodu z działalności gospodarczej. Jednocześnie z ww. kwoty stanowiącej przychód małżonka lub małoletniego dziecka przedsiębiorcy ze stosunku pracy lub działalności wykonywanej osobiście, byłyby obliczane koszty uzyskania przychodu w formie zryczałtowanej (stosownie do art. 22 ust. 2 ustawy o PIT) lub procentowej (stosownie do art. 22 ust. 9 ustawy o PIT). Oznaczałoby to, że pewna kwota byłaby w istocie dwa razy traktowana jako koszt uzyskania przychodu, co obniżałoby wysokość zobowiązania podatkowego z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych.

Celem wprowadzenia normy wyrażonej w art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT było również dążenie do oddzielenia źródeł przychodów jednego podatnika przez eliminację dwukrotnego obliczenia kosztów uzyskania przychodu od jednego w istocie rzeczy źródła przychodu. Według Trybunału Konstytucyjnego cel ten uznać należy za konstytucyjnie uprawniony (wyrok TK z dnia 24 stycznia 2001 r., sygn. akt SK 30/99).

Zaprezentowany powyżej sposób interpretacji przepisu art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT znajduje również jednoznaczne potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych (np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 grudnia 2015 r., sygn. akt II FSK 2561/13; wyroki NSA z dnia 4 czerwca 2013 r., sygn. akt II FSK 1933/11 oraz II FSK 1934/11).

Ponadto należy zwrócić uwagę, że ustawodawca nie zabrania zaliczania do kosztów uzyskania przychodów składek na ubezpieczenia społeczne związanych z zatrudnieniem małżonka w części, w której zobowiązany do ich uiszczenia jest pracodawca.

Nic nie stoi też na przeszkodzie, aby zaliczać do kosztów uzyskania przychodów świadczenia wypłacane z tytułu zatrudnienia pełnoletnich dzieci przedsiębiorcy.

Podsumowując, przepis art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT zabezpiecza interes fiskalny Państwa poprzez minimalizację ryzyka unikania opodatkowania, nie nakładając jednocześnie na przedsiębiorców nadmiernych ograniczeń w stosunku do założonego celu. W konsekwencji nie jest obecnie planowane podjęcie działań, które zmierzałyby do zmiany stanu prawnego w omówionym zakresie.

Odnosząc się do pytania nr 3 Pana Posła, w opinii Ministra Finansów nieuprawnione jest doszukiwanie się jednej z głównych przyczyn niżu demograficznego w Polsce wyłącznie w jednym przepisie ustawy podatkowej. Należy zauważyć, że kryzys demograficzny charakteryzuje większość społeczeństw państw rozwiniętych, takich chociażby jak Niemcy, Włochy czy Japonia. W związku z powyższym upatrywanie jednej z kluczowych przyczyn tego zjawiska w obowiązywaniu normy prawnej wynikającej z art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT wydaje się być nieadekwatne.

Co więcej, w ustawie o PIT przewidziano szereg rozwiązań mających na celu wsparcie polityki prorodzinnej, takich jak tzw. ulga ma dzieci (art. 27f ustawy o PIT), możliwość preferencyjnego opodatkowania małżonków (art.6 ust 2 ustawy o PIT), osób samotnie wychowujących dzieci (art. 6 ust. 4 ustawy o PIT) czy zwolnienie podatkowe świadczeń otrzymanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych bądź od pracodawcy (do określonej wysokości) z tytułu objęcia dziecka pracownika opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna albo uczęszczania dziecka do żłobka, klubu dziecięcego lub przedszkola (art. 21 ust. 1 pkt 67a i 67b ustawy o PIT).

Podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów

Konrad Raczkowski

Warszawa, 11 lutego 2016 r.