Uproszczenia dla jednostek mikro w ustawie o rachunkowości

Ustawa o rachunkowości określa ramy, w których musi zawierać się rachunkowość jednostek, wskazanych w ustawie. Wśród nich jest wiele różnego rodzaju organizacji - firmy jednoosobowe, spółki cywilne i z o.o., ale również towarzystwa reasekuracyjne i banki. Zrozumiałym jest, że jednostki duże, lub te, które - bez względu na rozmiar - mają dostęp do cudzych pieniędzy i instrumentów finansowych, będą podlegały dużo większym obowiązkom niż jednostki mniejsze. Ustawa w związku z tym definiuje jednostki mikro i jednostki małe, dla których przewiduje możliwość stosowania uproszczeń.

Pamiętajcie jednak, że uproszczenia te stosuje się fakultatywnie, a decyzję o ich stosowaniu podejmuje organ zatwierdzający lub - w niektórych przypadkach, wynikających z dostosowania polityki rachunkowości do specyfiki działalności - kierownik jednostki.

Ogólnie możliwość stosowania uproszczeń w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości wynika z art. 4 ust. 4 ustawy o rachunkowości, który stanowi, że jednostka może w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki. Określenie zakresu tych uproszczeń należy do kierownika jednostki, ale część z nich została wprost określona w ustawie, i dedykowana jednostkom mikro i małym.

Jakie jednostki są jednostkami mikro

Jednostkami mikro w rozumieniu ustawy o rachunkowości są:

(I)

• spółki, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy, czyli: spółki handlowe (osobowe i kapitałowe, w tym również w organizacji) oraz spółki cywilne, zobowiązane do prowadzenia rachunkowości zgodnie z ustawą, oraz inne osoby prawne, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego;

• inne osoby prawne, a także oddziały przedsiębiorców zagranicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

- jeżeli jednostki te w roku obrotowym, za który sporządzają sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy, a w przypadku jednostek rozpoczynających działalność - w roku obrotowym, w którym rozpoczęły działalność, nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:

a) 1.500.000 zł - w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,

b) 3.000.000 zł - w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,

c) 10 osób - w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty;

(II)

• związki zawodowe, organizacje pracodawców, izby gospodarcze, przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, społeczno-zawodowe organizacje rolników, organizacje samorządu zawodowego, organizacje samorządu gospodarczego rzemiosła i Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - jeżeli nie prowadzą działalności gospodarczej,

(III)

• osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki cywilne osób fizycznych i przedsiębiorstwa w spadku, spółki jawne osób fizycznych, spółki partnerskie oraz przedsiębiorstwa w spadku działające zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, jeżeli przychody netto tych jednostek ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych wyniosły równowartość w walucie polskiej nie mniej niż 2.000.000 euro i nie więcej niż 3.000.000 euro za poprzedni rok obrotowy, a w przypadku jednostek rozpoczynających działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą - w roku obrotowym, w którym rozpoczęły działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą,

(IV)

• osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki cywilne osób fizycznych i przedsiębiorstwa w spadku, spółki jawne osób fizycznych, spółki partnerskie oraz przedsiębiorstwa w spadku działające zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, które stosują zasady rachunkowości na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy (ich przychody są niższe niż 2.000.000 euro, ale zdecydowały się na prowadzenie rachunkowości zgodnie z ustawą),

(V)

• jednostka, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2a (przedsiębiorstwo w spadku), jeżeli na dzień poprzedzający dzień otwarcia spadku była jednostką mikro

  - w stosunku, do których organ zatwierdzający podjął decyzję w sprawie sporządzania sprawozdania finansowego z zastosowaniem uproszczeń, wskazanych w art. 46 ust. 5 pkt 4, art. 47 ust. 4 pkt 4, art. 48 ust. 3, art. 48a ust. 3, art. 48b ust. 4 lub art. 49 ust. 4 ustawy o rachunkowości.

(VI)

Jednostkami mikro w rozumieniu ustawy o rachunkowości są również jednostki, o których mowa w punkcie (I), które:

1) za poprzedni rok obrotowy sporządziły sprawozdanie finansowe z zastosowaniem uproszczeń określonych w art. 46 ust. 5 pkt 4, art. 47 ust. 4 pkt 4, art. 48 ust. 3, art. 48a ust. 3, art. 48b ust. 4 lub art. 49 ust. 4 ustawy oraz

2) w roku obrotowym, za który sporządzają sprawozdanie finansowe, albo w roku poprzedzającym ten rok obrotowy przekroczyły dwie z wymienionych w punkcie (I) wielkości.

Wyłączenia uproszczeń w odniesieniu do jednostek mikro

Uproszczeń dla jednostek mikro (i małych) nie stosuje się, w odniesieniu do:

1) jednostek, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy (jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, przepisów o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, przepisów o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, przepisów o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych)

2) jednostek zamierzających ubiegać się albo ubiegających się o zezwolenie na wykonywanie działalności na podstawie przepisów, o których mowa w p. 1, lub wpis do rejestru zarządzających ASI na podstawie przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi;

3) alternatywnych spółek inwestycyjnych w rozumieniu przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, w tym uprawnionych do posługiwania się nazwą "EuVECA" albo "EuSEF";

4) emitentów papierów wartościowych dopuszczonych, emitentów zamierzających ubiegać się lub ubiegających się o ich dopuszczenie do obrotu na jednym z rynków regulowanych Europejskiego Obszaru Gospodarczego;

5) emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu w alternatywnym systemie obrotu;

6) krajowych instytucji płatniczych;

7) instytucji pieniądza elektronicznego;

8) jednostek sektora finansów publicznych;

9) jednostek, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z wyjątkiem spółek kapitałowych, oraz jednostek, o których mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 2 tej ustawy.

Bilans uproszczony jednostek mikro

Jednostki mikro mogą sporządzać bilans i rachunek zysków i strat w układzie bardzo uproszczonym w stosunku do bilansu „pełnego”. Ten uproszczony bilans powinien zawierać informacje, określone w załączniku nr 4 do ustawy o rachunkowości (art. 46 ust. 5 pkt 4) - oto brzmienie wspomnianego załącznika:

ZAKRES INFORMACJI WYKAZYWANYCH W SPRAWOZDANIU FINANSOWYM, O KTÓRYM MOWA W ART. 45 USTAWY, DLA JEDNOSTEK MIKRO

Informacje ogólne:

1) firma, siedziba i adres albo miejsce zamieszkania i adres oraz numer we właściwym rejestrze sądowym albo ewidencji,

2) wskazanie czasu trwania działalności jednostki, jeżeli jest ograniczony,

3) wskazanie okresu objętego sprawozdaniem finansowym,

4) wskazanie zastosowanych zasad rachunkowości przewidzianych dla jednostek mikro z wyszczególnieniem wybranych uproszczeń,

5) wskazanie, czy sprawozdanie finansowe zostało sporządzone przy założeniu kontynuowania działalności gospodarczej przez jednostkę w dającej się przewidzieć przyszłości oraz czy nie istnieją okoliczności wskazujące na zagrożenie kontynuowania przez nią działalności,

6) omówienie przyjętych zasad (polityki) rachunkowości, w tym metod wyceny aktywów i pasywów (także amortyzacji), pomiaru wyniku finansowego oraz sposobu sporządzenia sprawozdania finansowego w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru.

Bilans

Aktywa

A. Aktywa trwałe, w tym środki trwałe

B. Aktywa obrotowe, w tym:

- zapasy

- należności krótkoterminowe

C. Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy

D. Udziały (akcje) własne

Aktywa razem

Pasywa

A. Kapitał (fundusz) własny, w tym:

- kapitał (fundusz) podstawowy

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania, w tym:

- rezerwy na zobowiązania

- zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek

Pasywa razem

Informacje uzupełniające do bilansu:

1) kwota wszelkich zobowiązań finansowych, w tym z tytułu dłużnych instrumentów finansowych, gwarancji i poręczeń lub zobowiązań warunkowych nieuwzględnionych w bilansie, ze wskazaniem charakteru i formy wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo; wszelkie zobowiązania dotyczące emerytur oraz jednostek powiązanych lub stowarzyszonych są ujawniane odrębnie,

2) kwota zaliczek i kredytów udzielonych członkom organów administrujących, zarządzających i nadzorujących, ze wskazaniem oprocentowania, głównych warunków oraz wszelkich kwot spłaconych, odpisanych lub umorzonych, a także zobowiązań zaciągniętych w ich imieniu tytułem gwarancji i poręczeń wszelkiego rodzaju, ze wskazaniem kwoty ogółem dla każdej kategorii,

3) o udziałach (akcjach) własnych, w tym:

a) przyczyna nabycia udziałów (akcji) własnych dokonanego w roku obrotowym,

b) liczba i wartość nominalna nabytych oraz zbytych w roku obrotowym udziałów (akcji), a w przypadku braku wartości nominalnej, ich wartość księgowa, jak też część kapitału podstawowego, którą te udziały (akcje) reprezentują,

c) w przypadku nabycia lub zbycia odpłatnego, równowartość tych udziałów (akcji),

d) liczba i wartość nominalna lub, w razie braku wartości nominalnej, wartość księgowa wszystkich udziałów (akcji) nabytych i zatrzymanych, jak również część kapitału podstawowego, którą te udziały (akcje) reprezentują.

Rachunek zysków i strat

A. Przychody podstawowej działalności operacyjnej i zrównane z nimi, w tym zmiana stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie - wartość ujemna)

B. Koszty podstawowej działalności operacyjnej:

I. Amortyzacja

II. Zużycie materiałów i energii

III. Wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

IV. Pozostałe koszty

C. Pozostałe przychody i zyski, w tym aktualizacja wartości aktywów

D. Pozostałe koszty i straty, w tym aktualizacja wartości aktywów

E. Podatek dochodowy

F. Zysk/strata netto (A-B+C-D-E)

(dla jednostek mikro, o których mowa w art. 3 ust. 1a pkt 1, 3 i 4 oraz ust. 1b ustawy)

lub

G. Wynik finansowy netto ogółem (A-B+C-D-E), w tym:

I. Nadwyżka przychodów nad kosztami (wartość dodatnia)

II. Nadwyżka kosztów nad przychodami (wartość ujemna)

(dla jednostek mikro, o których mowa w art. 3 ust. 1a pkt 2 ustawy).

Informacja dodatkowa

Zgodnie z art. 48 ust. 3 ustawy o rachunkowości, jednostka mikro może nie sporządzać informacji dodatkowej, pod warunkiem że przedstawi informacje uzupełniające do bilansu określone w umieszczonym powyżej załączniku nr 4 do ustawy.

Przypomnijmy, iż informacja dodatkowa co do zasady powinna zawierać istotne dane i objaśnienia niezbędne do tego, aby sprawozdanie finansowe rzetelnie i jasno przedstawiało sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy jednostki. W szczególności informacja dodatkowa powinna obejmować:

1) wprowadzenie do sprawozdania finansowego, zawierające opis przyjętych zasad (polityki) rachunkowości, w tym metod wyceny i sporządzenia sprawozdania finansowego w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru, oraz przedstawienie przyczyn i skutków ich ewentualnych zmian w stosunku do roku poprzedzającego;

2) dodatkowe informacje i objaśnienia:

a) do pozycji bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych za okresy sprawozdawcze objęte sprawozdaniem finansowym,

b) proponowany podział zysku lub pokrycia straty,

c) podstawowe informacje dotyczące pracowników i organów jednostki,

d) inne istotne informacje dla zrozumienia sprawozdania finansowego.

Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym

Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym obejmuje informacje o zmianach poszczególnych składników kapitału (funduszu) własnego za bieżący i poprzedni rok obrotowy, i dla jednostek innych niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji powinny zawierać informacje określone w załączniku nr 1 do ustawy o rachunkowości.

Art. 48a. ust. 3 ustawy zezwala jednostkom mikro na odstąpienie od sporządzenia tego zestawienia.

Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych sporządzony metodą bezpośrednią albo pośrednią, zależnie od wyboru dokonanego przez kierownika jednostki, wykazuje dane za bieżący i poprzedni rok obrotowy, obejmując informacje w zakresie ustalonym dla jednostek innych niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji - w załączniku nr 1 do ustawy. Sposób uwzględnienia danych w rachunku przepływów pieniężnych określa Art. 49b ustawy o rachunkowości, pozwalając jednostce mikro na odstąpienie od sporządzania tego elementu sprawozdania finansowego.

Sprawozdanie z działalności jednostki

W przypadku spółek kapitałowych, spółek komandytowo-akcyjnych, towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, towarzystw reasekuracji wzajemnej, spółdzielni, przedsiębiorstw państwowych, a także tych spółek jawnych i komandytowych, których wszystkimi wspólnikami ponoszącymi nieograniczoną odpowiedzialność są spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne lub spółki z innych państw o podobnej do tych spółek formie prawnej, oraz w przypadku specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych, funduszy inwestycyjnych zamkniętych oraz alternatywnych spółek inwestycyjnych, kierownik jednostki ma obowiązek sporządzić wraz z rocznym sprawozdaniem finansowym, sprawozdanie z działalności jednostki, którego zawartość ogólnie określa art. 49 ustawy o rachunkowości.

Jednostki mikro, które wymienione zostały na początku w punkcie (I) oraz (VI) mogą nie sporządzać sprawozdania, pod warunkiem, że w zamian - w informacji dodatkowej, lub - jeśli tej informacji nie sporządzają - w informacjach uzupełniających do bilansu, przedstawią informacje dotyczące nabycia udziałów (akcji) własnych określone w załączniku nr 4 do ustawy. Uproszczenie to zawiera art. 49 ust. 4 ustawy.

Jeśli jednak kierownik jednostki podejmie decyzję o sporządzeniu sprawozdania z działalności, może ono nie zawierać informacji określonych w art. 49 ust. 3 pkt 2 - czyli kluczowych niefinansowych wskaźników efektywności, związanych z działalnością jednostki oraz informacji dotyczących zagadnień pracowniczych i środowiska naturalnego.

Uproszczenia, związane z obowiązkami towarzyszącymi sporządzaniu sprawozdań finansowych nie są jedynymi, przewidzianymi przez ustawę o rachunkowości dla jednostek mikro. Czas poznać pozostałe.

Zasada ostrożności

Przypomnijmy, że związki zawodowe, organizacje pracodawców, izby gospodarcze, przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, społeczno-zawodowe organizacje rolników, organizacje samorządu zawodowego, organizacje samorządu gospodarczego rzemiosła i Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - jeżeli nie prowadzą działalności gospodarczej również uznawane są za jednostki mikro w rozumieniu ustawy o rachunkowości. te jednostki mogą zrezygnować z zachowania zasady ostrożności przy wycenie poszczególnych składników aktywów i pasywów (art. 7 ust 2a ustawy).

Pozostałe jednostki mikro mogą zrezygnować z zachowania zasady ostrożności przy wycenie poszczególnych składników aktywów i pasywów w zakresie tworzenia odpisów aktualizujących wartość aktywów oraz rezerw na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń (art. 7 ust. 2b ustawy).

Wycena aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia

Jednostka mikro nie wycenia aktywów i pasywów według wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia. Stanowi o tym art. 28a ustawy.

Dokonywanie odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych od środków trwałych

Zasady dokonywania odpisów (amortyzacyjnych lub umorzeniowych) są w ustawie o rachunkowości odmienne niż określone w ustawach podatkowych. To stanowi dla księgowych pewną trudność, muszą oni bowiem pamiętać o równoległym prowadzeniu ewidencji dla celów rachunkowych i podatkowych. Ta trudność może zostać wyeliminowana w jednostkach mikro, mogą one bowiem skorzystać z zapisów art. 32 ust. 7 ustawy o rachunkowości i dokonywać odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych od środków trwałych, według zasad określonych w przepisach podatkowych.

Bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów

Zgodnie z art. 39 ustawy o rachunkowości, jednostki dokonują czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów, jeżeli dotyczą one przyszłych okresów sprawozdawczych.

Jednostki mikro mogą nie tworzyć biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów dotyczących przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, w tym świadczeń emerytalnych.

Na tym kończymy omówienie uproszczeń dedykowanych w ustawie o rachunkowości jednostkom mikro. Nie oznacza to jednak, że nie mogą one stosować innych rozwiązań zmniejszających uciążliwości związane z rachunkowością. W ustawie znajdują się bowiem uproszczenia, dedykowane różnym jednostkom, spełniającym warunki dotyczące stosunkowo niewielkiego poziomu aktywów, pasywów, przychodu czy zatrudnienia - bez ich rozróżniania na jednostki mikro czy małe.

Redakcja podatki.biz