Orzecznictwo: Egzekucja z majątku małżonka

Małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu - na podstawie art. 787 § 1 k.p.c. w brzmieniu ustalonym przez art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy - została nadana klauzula wykonalności z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, nie przysługuje powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSA Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska

w sprawie ze skargi wierzyciela Janusza E. na postanowienie Komornika Sądowego (dawny Rewir VIII) przy Sądzie Rejonowym w S. z dnia 18 sierpnia 2007 r. w sprawie VIII Km 2715/05 przy uczestnictwie Zenona B. i małżonki dłużnika Danuty B. po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 19 listopada 2008 r., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 10 czerwca 2008 r., sygn. akt II Cz 153/08,:

"Czy w razie skutecznego zajęcia nieruchomości stanowiącej według wpisu w księdze wieczystej majątek odrębny małżonka dłużnika, przeciwko któremu nadana została klauzula wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. komornik może umorzyć egzekucję z tej nieruchomości ze względu na to, że zgodnie z treścią tytułu wykonawczego odpowiedzialność małżonka dłużnika ograniczona jest do majątku wspólnego czy też po zajęciu dopuszczalność egzekucji z tej nieruchomości może być rozstrzygnięta tylko w drodze powództwa małżonka dłużnika o zwolnienie od egzekucji (art. 841 k.p.c.)?"

podjął uchwałę:

Małżonkowi dłużnika, przeciwko któremu - na podstawie art. 787 § 1 k.p.c. w brzmieniu ustalonym przez art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 45, poz. 234) - została nadana klauzula wykonalności z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, nie przysługuje powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji (art. 841 § 1 k.p.c.).

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 10 czerwca 2008 r. na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne, a mianowicie „czy w razie skutecznego zajęcia nieruchomości, stanowiącej według wpisu w księdze wieczystej majątek odrębny małżonka dłużnika, przeciwko któremu nadana została klauzula wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. komornik może umorzyć egzekucję z tej nieruchomości ze względu na to, że zgodnie z treścią tytułu wykonawczego odpowiedzialność małżonka dłużnika ograniczona jest do majątku wspólnego, czy też po zajęciu dopuszczalność egzekucji z tej nieruchomości może być rozstrzygnięta tylko w drodze powództwa dłużnika o zwolnienie od egzekucji (art. 841 k.p.c.).

W sprawie, w której przedstawiono Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia, na skutek polecenia Sądu Rejonowego w S., zawartego w wydanym na podstawie art. 759 § 2 k.p.c. postanowieniu z dnia 30 lipca 2007 r., komornik sądowy postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2007 r. w sprawie VIII Km 2715/05 umorzył egzekucję z nieruchomości. Na skutek skargi wierzyciela postanowieniem z dnia 19 listopada 2007 r. Sąd Rejonowy w S. uchylił postanowienie komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w S. o umorzeniu egzekucji.

Sąd Rejonowy ustalił, że na wniosek wierzyciela Janusza E. komornik wszczął egzekucję z nieruchomości lokalowej położonej w S. przy ul. C. [...], dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w S. prowadzi księgę wieczystą Kw nr [...]. Nieruchomość ta została zajęta. Ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji ujawniono w księdze wieczystej, prowadzonej dla tej nieruchomości, w dniu 13 marca 2007 r. na wniosek z dnia 21 grudnia 2005 r. Postanowieniem z dnia 26 maja 2007 r. Sąd Rejonowy w S. utrzymał w mocy wpis ostrzeżenia o wszczęciu egzekucji z nieruchomości. Wierzyciel do wniosku załączył tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko Zenonowi B. oraz małżonce dłużnika Danucie B. z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową. Lokal mieszkalny nr [...] przy ul. C. [...] Dorota B. nabyła na podstawie umowy z dnia 13 sierpnia 2004 r. zawartej w formie aktu notarialnego. W umowie tej Danuta B. oświadczyła, że pozostaje w związku małżeńskim i w małżeństwie obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej na mocy umowy z dnia 19 listopada 1992 r. zawartej przed notariuszem Zofią Deleszyńską.

Sąd Rejonowy ocenił, że egzekucję z nieruchomości lokalowej należy kontynuować. W sprawie ma zastosowanie przepis art. 47 § 2 k.r.o., w brzmieniu obowiązującym do dnia 20 stycznia 2005 r., przed zmianą tego przepisu wprowadzoną ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodziny i opiekuńczy oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r., nr 162, poz. 1691). Skoro przy rozpoznawaniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przyjęto, że umowa znosząca wspólność ustawową jest bezskuteczna w stosunku do tego wierzyciela, to tym samym w postępowaniu egzekucyjnym małżonek dłużnika nie może skutecznie powoływać się na tę umowę i żądać umorzenia egzekucji wskazując, że zajęta nieruchomość stanowi majątek odrębny (osobisty). Małżonek dłużnika może podjąć skuteczną obronę przeciwko prowadzonej egzekucji z nieruchomości jedynie w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego.

Zażalenie na to postanowienie wniosła małżonka dłużnika zarzucając błędną interpretację przepisu art. 825 pkt 3 k.p.c. poprzez przyjęcie, że organ egzekucyjny nie może orzekać o umorzeniu egzekucji, jeżeli prowadzenie egzekucji pozostaje z innych powodów w oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego.

Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Okręgowy w S. powziął poważne wątpliwości, ujęte w przedstawionym Sądowi Najwyższemu pytaniu prawnym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, podobnie jak w piśmiennictwie prawniczym, ukształtowały się dwa stanowiska dotyczące dopuszczalności prowadzenia egzekucji z nieruchomości, zapisanej w księdze wieczystej na małżonka dłużnika w sytuacji, gdy małżonkowie zawarli umowę majątkową wyłączającą wspólność majątkową małżeńską, a egzekucja jest prowadzona wobec tego małżonka na podstawie tytułu egzekucyjnego, po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności z ograniczeniem odpowiedzialności do majątku wspólnego. Według pierwszego z nich, egzekucja z nieruchomości jest niedopuszczalna, wobec czego małżonkowi dłużnika przysługuje w takim wypadku skarga na czynności komornika (art. 767 k.p.c.), co skutkowałoby umorzeniem postępowania egzekucyjnego (tak w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 r. II CKN 498/00 oraz w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1995 r. III CZP 143/95). Według drugiego stanowiska, egzekucja z nieruchomości w takim stanie rzeczy, jest dopuszczalna, wobec czego małżonkowi dłużnika nie przysługuje skarga na czynności komornika, ani też nie można umorzyć postępowania egzekucyjnego prowadzonego do nieruchomości. Jedynym środkiem ochrony praw małżonka dłużnika jest wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego o zwolnienie zajętej nieruchomości od egzekucji (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 stycznia 1968 r. II PZ 1/68 oraz w postanowieniu z dnia 11 czerwca 1969 r. II CZ 61/69). Za tym drugim stanowiskiem opowiedział się – zdaniem Sądu Okręgowego – Sąd Najwyższy także w postanowieniu z dnia 7 czerwca 2006 r., III CZP 29/06. W uzasadnieniu tego postanowienia przyjęto, że we wstępnej fazie postępowania komornik w ogóle nie bada księgi wieczystej, a tym samym stosunków własnościowych dotyczących nieruchomości. Dlatego dokonanemu zajęciu nie można postawić zarzutu wadliwości. W takiej sytuacji sąd wieczystoksięgowy odmówi wpisu ostrzeżenia, co zobowiąże komornika do umorzenia egzekucji, jeżeli zaś wpis nastąpi to osoba nim dotknięta może bronić się w apelacji od wpisu. Problem dalszych środków obrony pojawi się dopiero, gdy wpis zostanie prawomocnie dokonany. Sąd Najwyższy nie wypowiedział się co do dalszych, następujących po zajęciu, czynności egzekucyjnych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pytaniu prawnym sądu drugiej instancji, mającym postać alternatywny, zawarta jest logiczna sprzeczność albowiem pierwsza część pytania dotyczy rodzaju rozstrzygnięcia komornika - w postaci umorzenia postępowania egzekucyjnego – druga zaś część pytania dotyczy rodzaju akcji sądowej (powództwa przeciwegzekucyjnego), jaką może podjąć małżonek dłużnika w razie zajęcia nieruchomości stanowiącej, według wpisu w księdze wieczystej, majątek odrębny (obecnie osobisty) małżonka dłużnika. Prawidłowo zadane pytanie w formie alternatywy powinno dotyczyć albo rodzaju środków obrony, które w takim stanie faktycznym stanowiącym kanwę przedstawionego zagadnienia prawnego, może podjąć małżonek dłużnika względnie rodzaju rozstrzygnięć, które w takim wypadku może podjąć organ egzekucyjny albo sąd. Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że w przedstawionym zagadnieniu prawnym Sąd Okręgowy nie wskazał podstawy prawnej rozstrzygnięcia, na podstawie której komornik może umorzyć postępowanie egzekucyjne.

Mając na uwadze te zastrzeżenia Sąd Najwyższy przyjął, że istota przedstawionego ...