VAT 2021: Obowiązkowy split payment już bez wątpliwości?

Z początkiem 2021 r. do ustawy o VAT wprowadzono kilka zmian dotyczących mechanizmu podzielonej płatności (tzw. split payment), a mianowicie m.in. doprecyzowano przepisy odnoszące się do kwoty, od której MPP staje się obowiązkowy i wprowadzono zmianę polegającą na niestosowaniu MPP również względem potrąceń pozakodeksowych. Ponadto, nowością jest przepis umożliwiający złożenie wniosku o uwolnienie środków także przez inne podmioty niebędące podatnikami VAT, które mają na rachunku VAT środki finansowe. Dodatkowo rozwinięty został system korzyści dla podatników w związku ze stosowaniem MPP.

Odpowiedzialność podatkowa nabywcy w szczególnych przypadkach

Zgodnie z art. 105a ustawy o podatku od towarów i usług, podatnik VAT na rzecz którego dokonano dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe, w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na jego rzecz, jeżeli w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.

Przy czym, podatnik miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego, jeżeli okoliczności towarzyszące tej dostawie towarów lub warunki, na jakich została ona dokonana, odbiegały od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami, w szczególności jeżeli cena za dostarczone podatnikowi towary była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od ich wartości rynkowej. Podatnik nie będzie odpowiadał solidarnie jeżeli wykaże, że te okoliczności lub warunki nie miały wpływu na niezapłacenie podatku.

Odpowiedzialności solidarnej nie stosuje się m.in. do nabycia towarów udokumentowanego fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, przy czym do przeliczania na złote kwot wyrażonych w walucie obcej stosuje się zasady przeliczania kwot stosowane w celu określenia podstawy opodatkowania (art. 105a ust. 3 pkt 5 ustawy o VAT).

Do 31 grudnia 2020 r. przepis ten brzmiał:

"do nabycia towarów, udokumentowanego fakturą, w której kwota należności ogółem stanowi kwotę, o której mowa w art. 19 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców;".

Część ekspertów uważa, że taki przepis oznacza, że obowiązek stosowania mechanizmu podzielonej płatności dotyczy wyłącznie faktur, których wartość brutto wynosi dokładnie 15 000 zł. W celu wyeliminowania wątpliwości w nowym brzmieniu tego przepisu (art. 105a ust. 3 pkt 5 ustawy o VAT) odniesiono się wprost, że chodzi o faktury, w których wartość brutto przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość, w przypadkach gdy kwoty na fakturze wyrażane są w walucie obcej.

Dodatkowo wskazano zasady, jakie będą stosowane w celu ustalenia, czy wartość brutto faktury przekracza limit 15 000 zł w przypadku, gdy wskazane na fakturach kwoty wyrażone są w walucie obcej, czyli zasady przeliczania tych kwot. W takim przypadku stosować się będzie zasady analogiczne jak w przypadku przeliczania kwot dla celów określania podstawy opodatkowania, czyli zasady określone w art. 31a ustawy o VAT.

Oznaczenie MPP na fakturze

Z dniem 1 stycznia 2021 r. doprecyzowano w przepisie dot. oznaczenia mechanizmu podzielonej płatności na fakturze, tak jak w przypadku ww. odpowiedzialności podatkowej nabywcy, że w przepisie tym chodzi o faktury, w których wartość brutto przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość, w przypadkach gdy kwoty na fakturze wyrażane są w walucie obcej, przy czym przeliczania kwot w walucie obcej będzie dokonywało się według zasad stosowanych przy określaniu podstawy opodatkowania (art. 31a Ustawy o VAT).

Obowiązkowy split payment

Dotychczas, tj. do końca poprzedniego roku, zgodnie z art. 108a ust. 1a ustawy o VAT, podatnicy byli obowiązani zastosować mechanizm podzielonej płatności przy dokonywaniu płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem stanowi kwotę, o której mowa w art. 19 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców. Ustawodawca doprecyzował, w zakresie kwoty 15 tys. zł, również ten przepis. I tak od 1 stycznia br. brzmi on:

"Przy dokonywaniu płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, podatnicy są obowiązani zastosować mechanizm podzielonej płatności. Do przeliczania na złote kwot wyrażonych w walucie obcej stosuje się zasady przeliczania kwot stosowane w celu określenia podstawy opodatkowania.”.

Potrącenia również pozakodeksowe

Od 1 stycznia 2021 r., w przypadku dokonania potrącenia wierzytelności, przepisów dot.:

• stosowania obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności, i
• obowiązku przyjęcia płatności kwoty należności wynikającej z tej faktury z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności przez wystawcę faktury,

nie stosuje się w zakresie, w jakim kwoty należności są potrącane.

Zmiany w art. 108a ust. 1d ustawy o VAT polega na niestosowaniu mechanizmu podzielonej płatności również do potrąceń pozakodeksowych. Dotychczas niestosowanie MPP obejmowało wyłącznie wzajemne potrącenia w przypadku, gdy obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Bezpośrednie odesłanie do art. 498 Kodeksu
cywilnego zawężało zatem krąg potrąceń, wobec których stosowanie obowiązku mechanizmu
podzielonej płatności było wyłączone.

Po zmianie wyłączenie obowiązku stosowania mechanizmu podzielonej płatności jest możliwe również w przypadku dokonania innych potrąceń (dopuszczalnych na gruncie zasady swobody umów i istniejących na rynku, np. netting), czyli potrąceń dokonywanych pomiędzy osobami, które nie są względem siebie dłużnikiem i wierzycielem (potrącenie wzajemne). Dodatkowo obie potrącane wierzytelności nie muszą być wymagalne.

Więcej płatności z rachunku VAT

W myśl art. 108a ust. 3 ustawy o VAT, zapłata z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności dokonywana jest w złotych polskich przy użyciu komunikatu przelewu udostępnionego przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, przeznaczonego do dokonywania płatności w mechanizmie podzielonej płatności, w którym podatnik wskazuje:

1. kwotę odpowiadającą całości albo części kwoty podatku wynikającej z faktury, która ma zostać zapłacona w mechanizmie podzielonej płatności;
2. kwotę odpowiadającą całości albo części wartości sprzedaży brutto;
3. numer faktury, w związku z którą dokonywana jest płatność;
4. numer, za pomocą którego dostawca towaru lub usługodawca jest zidentyfikowany na potrzeby podatku.

Od początku tego roku wprowadzono możliwość dokonywania płatności z rachunku VAT kwoty odpowiadającej kwocie podatku z tytułu importu towarów czy też należności celnych na rzecz agencji celnych (art. 62b ust. 2 pkt 3a Prawa bankowego). W przypadku wpłaty tej kwoty odpowiadającej kwocie podatku oraz należności celnych na rzecz przedstawiciela bezpośredniego lub pośredniego w rozumieniu przepisów celnych w komunikacie przelewu w miejsce informacji o którym mowa powyżej (art. 108a ust. 3 ustawy o VAT):

1. pkt 1 i 2 - wskazuje się kwotę odpowiadającą kwocie podatku oraz należności celnych, która ma zostać zapłacona w mechanizmie podzielonej płatności;
2. pkt 3 - wskazuje się numer dokumentu związanego z płatnością wystawionego przez przedstawiciela bezpośredniego lub pośredniego w rozumieniu przepisów celnych;
3. pkt 4 - wskazuje się numer, za pomocą którego przedstawiciel bezpośredni lub pośredni w rozumieniu przepisów celnych jest zidentyfikowany na potrzeby podatku.

Możliwość złożenia wniosku o uwolnienie środków przez inne podmioty niebędące podatnikami VAT

Na wniosek podatnika, w myśl art. 108b ust 1 ustawy o VAT, naczelnik urzędu skarbowego wydaje, w drodze postanowienia, zgodę na przekazanie środków zgromadzonych na wskazanym przez podatnika rachunku VAT na wskazany przez niego rachunek bankowy albo rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, dla których jest prowadzony ten rachunek VAT. Od 1 stycznia tego roku z takim wnioskiem może wystąpić również podmiot niebędący podatnikiem:

1. posiadający środki na rachunku VAT; właściwym organem podatkowym jest wtedy naczelnik urzędu skarbowego:
   1. właściwy według adresu miejsca zamieszkania - w przypadku osoby fizycznej,
   2. właściwy według adresu siedziby - w przypadku podmiotu niebędącego osobą fizyczną;
2. nieposiadający siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju; w tym przypadku właściwym organem podatkowym jest Naczelnik Drugiego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście.

Zmiany w art. 108b były niezbędne, ponieważ dotychczasowe funkcjonowanie mechanizmu podzielonej płatności pokazało, że zdarzają się przypadki dokonywania płatności w MPP na rzecz podmiotów, które nie są podatnikami podatku VAT. Taka sytuacja występuje przykładowo przy realizacji zajęcia wierzytelności. Jeżeli podatnik, realizując płatność z tytułu zajętej wierzytelności, zastosował komunikat przelewu, to kwota wskazana w komunikacie jako podatek VAT wpływała na rachunek VAT komornika. Ponieważ komornik nie jest podatnikiem podatku VAT, nie miał on dotychczas możliwości złożenia wniosku do naczelnika urzędu skarbowego o uwolnienie tych środków.

Zmiana objęła również podmioty nieposiadające siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, które nie są podatnikami podatku VAT. Funkcjonowanie mechanizmu podzielonej płatności wykazało bowiem, że również wobec takich podmiotów dochodzi do regulowania płatności w MPP. Mimo braku podatku VAT na wystawianych przez te podmioty fakturach (przykładowo stawka VAT na fakturze 0%) kontrahenci „sztucznie” dzielili należność wynikającą z takiej faktury tak, aby w komunikacie przelewu móc wykazać kwotę VAT. Ponieważ podmioty te posiadają rachunki rozliczeniowe prowadzone przez polskie banki, mają również automatycznie otwierany rachunek VAT. Co do zasady rachunek ten powinien być „martwy”, jednak w sytuacji celowego lub omyłkowego podzielenia należności z faktury i zastosowania mechanizmu podzielonej płatności dochodziło do sytuacji, w której na rachunek VAT wpływały środki, a podmiot ten nie ma możliwości ich uwolnienia.

Więcej korzyści

Ustawodawca postanowił rozwinąć system korzyści dla podatników w związku ze stosowaniem mechanizmu podzielonej płatności. I tak, od 1 stycznia 2021 r. w przypadku zapłaty danej faktury przy zastosowaniu MPP (do wysokości kwoty zapłaconej w tym mechanizmie) nie będzie stosowana sankcja określona w art. 112b ust. 2a ustawy o VAT. Do tej pory w takim przypadku nie stosowało się przepisów art. 112b ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 oraz art. 112c ustawy.

Po zmianie, do wysokości kwoty odpowiadającej kwocie podatku wynikającej z otrzymanej faktury, zapłaconej z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności, nie stosuje się przepisów dot. dodatkowego zobowiązania podatkowego w VAT ustalanego w następujących sytuacjach:

1. w razie stwierdzenia, że podatnik w złożonej deklaracji podatkowej wykazał:
   1. kwotę zobowiązania podatkowego niższą od kwoty należnej,
   2. kwotę zwrotu różnicy podatku lub kwotę zwrotu podatku naliczonego wyższą od kwoty należnej,
   3. kwotę różnicy podatku do obniżenia kwoty podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe wyższą od kwoty należnej,
   4. kwotę zwrotu różnicy podatku, kwotę zwrotu podatku naliczonego lub kwotę różnicy podatku do obniżenia kwoty podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe, zamiast wykazania kwoty zobowiązania podatkowego podlegającej wpłacie do urzędu skarbowego,
2. jeżeli po zakończeniu kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej w przypadkach, o których mowa w powyżej w pkt. 1, podatnik złożył korektę deklaracji uwzględniającą stwierdzone nieprawidłowości i najpóźniej w dniu złożenia tej korekty deklaracji wpłacił kwotę zobowiązania podatkowego lub zwrócił nienależną kwotę zwrotu,
3. jeżeli w przypadku, o którym mowa w pkt. 1, podatnik skorygował deklarację zgodnie z art. 62 ust. 4 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (w terminie 14 dni od dnia doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej) i najpóźniej w dniu złożenia tej korekty deklaracji wpłacił kwotę zobowiązania podatkowego lub zwrócił nienależną kwotę zwrotu,
4. w zakresie, w jakim w przypadkach, o których w pkt. 1-3, odpowiednio zaniżona kwota zobowiązania podatkowego, zawyżona kwota zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego, zawyżona kwota różnicy podatku do obniżenia kwoty podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe, lub wykazanie kwoty zwrotu różnicy podatku lub kwoty zwrotu podatku naliczonego, lub kwoty różnicy podatku do obniżenia za następne okresy rozliczeniowe, w miejsce wykazania kwoty zobowiązania podatkowego podlegającego wpłacie na rachunek urzędu skarbowego, wynikają w całości lub w części z obniżenia kwoty podatku należnego o kwoty podatku naliczonego wynikające z faktur, które:
   • zostały wystawione przez podmiot nieistniejący,
   • stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane - w części dotyczącej tych czynności,
   • podają kwoty niezgodne z rzeczywistością - w części dotyczącej tych pozycji, dla których podane zostały kwoty niezgodne z rzeczywistością,
   • potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 (dot. czynności prawnej sprzecznej z ustawą albo mającej na celu obejście ustawy) i art. 83 Kodeksu cywilnego (dot. pozorność oświadczenia woli) - w części dotyczącej tych czynności.

Ewa Iwan