Program "Aktywny Rodzic" - pytania i odpowiedzi

Ustawa o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka - „Aktywny Rodzic” ma już podpis Prezydenta RP i została ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Wnioski o nowe świadczenia będzie można składać do ZUS od 1 października 2024 r. Ustawa ta wprowadza do systemu prawnego trzy świadczenia „aktywny rodzic”, wspierające rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka: świadczenie „aktywni rodzice w pracy”, świadczenie „aktywnie w żłobku”, świadczenie „aktywnie w domu”.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” kierowane jest do aktywnych zawodowo rodziców dziecka w wieku od 12 do 35 miesiąca życia. Ustawa definiuje aktywność zawodową, której poziom/rodzaj będzie uprawniał do otrzymywania ww. świadczenia. Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie przysługiwać w wysokości 1500 zł miesięcznie przez okres 24 miesięcy od 12 do 35 miesiąca życia dziecka. W przypadku dzieci legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, powyższe świadczenie będzie przysługiwało w podwyższonej wysokości 1900 zł miesięcznie.

Świadczenie „aktywnie w żłobku” zastąpi obecnie funkcjonujące i  zdecydowanie mniej korzystne dofinansowanie obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, które przysługuje w wysokości do maksymalnie 400 zł miesięcznie, uregulowane w ustawie z dnia z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3. Świadczenie „Aktywnie w żłobku” będzie kierowane do rodziców dzieci uczęszczających do instytucji opieki nad dzieci do lat 3. - tj. żłobka, klubu dziecięcego albo dziennego opiekuna i będzie przysługiwało w wysokości do 1500 zł miesięcznie na dziecko lub do 1900 zł miesięcznie na dziecko niepełnosprawne, jednak nie więcej niż wysokość opłaty, jaką rodzic ponosi za pobyt dziecka w instytucji opieki.

Planuje się wprowadzenie także górnej granicy wysokości opłat żłobkowych, której przekroczenie wykluczy daną instytucję opieki lub dziennego opiekuna z procesu przyznawania świadczenia „aktywnie w żłobku”, w celu uniknięcia sytuacji, w której w wyniku wprowadzenia ww. świadczenia nastąpiłby znaczący wzrost opłat za żłobek, klub dziecięcy lub dziennego opiekuna. W pierwszym okresie obowiązywania ustawy powyższy próg został określony kwotowo i będzie wynosił 2200 zł miesięcznie.

Wraz z wprowadzeniem świadczenia „aktywnie w żłobku” uchylone zostaną dotychczas obowiązujące przepisy ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, dotyczące dofinansowania obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Rodzic będzie mógł zachować prawo do wcześniej przyznanego ww. dofinansowania na zasadzie ochrony praw nabytych z możliwością przejścia na nowe świadczenia, w szczególności zdecydowanie bardziej korzystne świadczenie „aktywnie w żłobku”.

Świadczenie „aktywnie w domu” zastąpi dotychczas funkcjonujący i mniej korzystny, gdyż nie przysługujący na pierwsze dziecko, rodzinny kapitał opiekuńczy. „Aktywnie w domu” będzie przysługiwało na każde dziecko w rodzinie w wieku od 12 do 35 miesiąca życia dziecka i będzie wypłacane w wysokości 500 zł miesięcznie przez 24 miesiące (nie będzie możliwości pobierania świadczenia w wysokości 1000 zł przez 12 miesięcy, jak ma to miejsce w przypadku rodzinnego kapitału opiekuńczego). Jest to wsparcie kierowane do tych rodziców dzieci w wieku od 12 do 35 miesiąca życia, którzy nie będą uprawnieni lub z własnej woli nie zdecydują się na skorzystanie z świadczenia „aktywni rodzice w pracy” lub „aktywnie w żłobku”, gdyż w szczególności pozostaną nieaktywni zawodowo lub ich dziecko nie uczęszcza do instytucji opieki.

Wprowadzenie świadczenia „aktywnie w domu” będzie wiązało się z uchyleniem dotychczas obowiązującej ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym, przy jednoczesnym zachowaniu praw nabytych, tj. zagwarantowaniu rodzicowi prawa do zachowania wcześniej przyznanego rodzinnego kapitału opiekuńczego z możliwością przejścia przez tego rodzica na nowe świadczenie jeśli jest ono dla niego bardziej korzystne (np. aktywni zawodowo rodzice pobierający rodzinny kapitał opiekuńczy będą mogli z zrezygnować z tego świadczenia i ubiegać się o świadczenie „aktywni rodzice w pracy”).

• Wybór jednego z trzech powyższych świadczeń zależny będzie od decyzji rodzica przy założeniu, że na to samo dziecko, za dany miesiąc może być wypłacone tylko jedno ze świadczeń.
• Rodzic będzie miał także możliwość wielokrotnej zmiany świadczeń, tj. rezygnacji z jednej formy wsparcia i przejścia na drugą, z zastrzeżeniem, że w danym miesiącu na dane dziecko rodzic będzie mógł pobierać tylko jedno z wybranych przez siebie świadczeń.

Ponadto ustawa wprowadza zmiany w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3, mające na celu zwiększenie dostępności miejsc i podnoszenie jakości świadczonych usług w tych instytucjach. Dodatkowo wprowadza także regulacje dające ministrowi właściwemu do spraw rodziny możliwość ogłaszania i realizacji programów obejmujących dodatkowe działania w zakresie poprawy jakości opieki w instytucjach opieki na dziećmi do lat 3, promowania i uświadamiania rodzicom jak istotna z punktu widzenia rozwoju małego dziecka jest właściwa opieka instytucjonalna oraz przeprowadzania badań czy ewaluacji wprowadzonych rozwiązań celem ich usprawniania i doskonalenia. Tym samym ustawa wpisuje się również w założenia i cele strategiczne Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności realizując kamienie milowe obejmujące reformy na rzecz poprawy sytuacji rodziców na rynku pracy poprzez zwiększenie dostępu do wysokiej jakości opieki nad dziećmi do lat 3.

Świadczenie będzie wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Pytania i odpowiedzi

1. Czym jest program „Aktywny Rodzic” i do kogo jest on skierowany?

Ustawa wprowadzająca program „Aktywny Rodzic”  jest elementem kompleksowej reformy systemu wspierania opieki nad dziećmi do lat 3. Ustawa „Aktywny Rodzic” ustala 3 nowe świadczenia:

a) Aktywni rodzice w pracy (tzw. babciowe) - dla rodziców aktywnych zawodowo 1500 zł miesięcznie na rzecz organizacji opieki nad maluchem w wieku 12 - 35 miesięcy. w domu. W przypadku podpisania umowy uaktywniającej, która od lat funkcjonuje na podstawie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3,budżet państwa pokrywa również koszty składek, które w przypadku osób w wieku emerytalnym są szczególnie istotne gdyż zwiększają podstawę emerytury. Istotne jest, że zawarcie takiej umowy uaktywniającej, jak i innej umowy z nianią, nie jest obowiązkowe;

b) Aktywnie w żłobku - dofinansowanie do żłobka do 1500 zł miesięcznie na dziecko na pokrycie kosztów pobytu dziecka w żłobku, klubie dziecięcym czy u dziennego opiekuna;

c) Aktywnie w domu - 500 zł miesięcznie na dziecko w wieku 12 - 35 miesięcy dla rodziców, którzy wychowują swojego malucha w domu .

Ustawa „Aktywny Rodzic” pozwala na realizację dodatkowych programów związanych z rozwojem opieki wczesnodziecięcej w tym szerokich programów szkoleniowych, tak aby jakość opieki żłobkowej w całej Polsce wzrastała, ustawa ma jeden scalony budżet dla wszystkich 3 świadczeń i innych programów wspierających, składający się z budżetu Państwa i funduszy europejskich (FERS), i średniorocznie ma wartość ok. 10 mld, z tymże będzie różnił się w poszczególnych latach ze względu na różny poziom wykorzystania środków unijnych.

Ustawa „Aktywny Rodzic” – niejako przejmuje beneficjentów dotychczas funkcjonującego rodzinnego kapitału opiekuńczego (RKO) i dofinansowania żłobkowego 400 zł, utrzymując prawa nabyte oraz poszerzając katalog wsparcia, w przypadku RKO obejmując także pierwsze dziecko wsparciem, oraz podwyższając wartość wsparcia żłobkowego do kwoty 1500 zł. W ramach ustawy „Aktywny Rodzic” rodzice mogą w danym miesiącu na dane dziecko korzystać tylko z jednego świadczenia jednak mogą w trakcie jego obowiązywania dowolnie zmieniać rodzaj wsparcia wielokrotnie.

2. Kiedy planowany jest start programu?

Planowany termin rozpoczęcia programu Aktywny Rodzic czyli data wejścia ustawy w życie to 1 października 2024 r.

3. Na jakim etapie są prace nad projektem ustawy wprowadzającym program Aktywny Rodzic?

Ustawa wprowadzająca program została już zaakceptowana przez Radę Ministrów, Sejm i Senat, teraz czeka na podpis Prezydenta RP.

Ustawa została już ogłoszona w Dzienniku Ustaw - dop. red.

4. Czy aby otrzymać świadczenia z programu Aktywny Rodzic trzeba będzie spełnić jakieś kryterium dochodowe?

Program Aktywny Rodzic to kompleksowa reforma systemu wsparcia rodziców dzieci w wieku do lat 3. Wprowadza 3 rodzaje świadczeń, są to „aktywni rodzice w pracy”, „aktywnie w żłobku” oraz „aktywnie w domu” i jest spójna z programem Aktywny Maluch. Każdy rodzic, który wychowuje dziecko w wieku 12 -35 miesięcy, może otrzymać jedno wsparcie w zależności od własnego wyboru czy sytuacji zawodowej, na każde dziecko w wieku od 12 do ukończenia 35 miesiąca życia dziecka. Żadne ze świadczeń nie będzie uzależnione od warunku kryterium dochodowego. Natomiast w przypadku świadczenia „aktywni rodzice w pracy”  weryfikowany  będzie fakt i wymiar aktywności zawodowej rodziców.

5. Jakie są zalety zawarcia umowy aktywizującej z opiekunką dziecka, np. babcią, ciocią etc?

Jeżeli rodzic zawrze z opiekunką/nianią taką umową i zgłosi ją do ZUS do ubezpieczeń społecznych, to z budżetu państwa zostaną sfinansowane składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne za nianię od tej części pensji, która nie jest wyższa niż 50% minimalnego wynagrodzenia. Zawarcie umowy uaktywniającej z opiekunką lub opiekunem dziecka nie jest warunkiem do otrzymania świadczenia.

6. Kiedy rodzice otrzymają z ZUS pierwsze świadczenia na swoje konta?

Planuje się, że pierwsze świadczenia zostaną wypłacone już w 4 kwartale bieżącego roku.

7. Jaki będzie koszt funkcjonowania programu?

Świadczenia „aktywny rodzic” oraz koszt obsługi tych świadczeń przez ZUS będą finansowane z budżetu państwa oraz ze środków Funduszu Pracy. Szacuje się, że w pierwszym pełnym roku obowiązywania ustawy (2025 r.) wydatki na jej realizację wyniosą 8,975 mld zł. Koszty obsługi powyższych świadczeń oraz ich wypłaty wyniosą 0,4% kwoty przeznaczonej na wypłatę świadczeń „aktywny rodzic”.

8. Co w przypadku rodziców, którzy są funkcjonariuszami służb mundurowych? Od ich wynagrodzeń nie są odprowadzane składki do ZUS, czy oni też będą mogli ubiegać się o „babciowe”?

W przypadku np. funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych, sędziów i prokuratorów, którzy zgodnie z obowiązującymi przepisami w okresie pełnienia służby nie są objęci obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, niepodleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania pracy na podstawie stosunku służbowego uznaje się za równoważne z opłacaniem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy, której łączna wysokość wynosi 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oznacza to, że każdy rodzic zatrudniony jako funkcjonariusz służb mundurowych, a także jako sędzia lub prokurator  będzie spełniał warunek aktywności zawodowej i będzie mógł ubiegać się o świadczenie.

9. A co z rolnikami? Czy praca w gospodarstwie rolnym będzie traktowana jako aktywność zawodowa?

Rolnik, małżonek rolnika lub domownik podlegający obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego również będą mogli ubiegać się o świadczenie „aktywni rodzice w pracy”. Fakt ubezpieczenia takich rodziców w KRUS będzie traktowany jak praca na etacie w wymiarze 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oznacza to, że każdy rodzic ubezpieczony obowiązkowo w KRUS będzie spełniał warunek aktywności zawodowej i będzie mógł ubiegać się o świadczenie.

10. Jaką umowę będzie musiał przedstawić rodzić, aby otrzymać babciowe? Na czas nieokreślony/określony? Czy wszystkie formy zatrudnienia są honorowane np. umowy zlecenie, działalność gospodarcza?

Z programu będą mogli również skorzystać rodzice, którzy wykonują pracę na umowie zlecenie czy też prowadzą własną działalność gospodarczą jednak podobnie jak przy zatrudnieniu na etacie warunkiem otrzymania świadczenia będzie zgłoszenie do ubezpieczenia  emerytalnego i rentowego od podstawy, której łączna (dla obojga rodziców) wysokość wynosić będzie nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Nie będzie konieczności przedstawiania umów o pracę –ZUS samodzielnie zweryfikuje czy rodzic jest zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i jaka jest...