Pracodawca może zmusić pracownika do wzięcia urlopu

Interpelacja nr 6830 do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie niewykorzystania zaległego urlopu

Szanowana Pani Minister,

dnia 30 września minął termin wykorzystania zaległego urlopu za rok poprzedni. Rozpoczęcie urlopu do tego dnia uznawane jest za zachowanie terminu. Pracodawcy, który nie wyśle pracownika na zaległy urlop grozi grzywna.

Kodeks pracy gwarantuje każdemu pracownikowi prawo do corocznego, płatnego i nieprzerwanego urlopu. Pracownik nie może skutecznie zrzec się prawa do urlopu. Z reguły pracodawca udziela urlopu w roku kalendarzowym, w którym dany pracownik uzyskał prawo do urlopu. Często jednak ma miejsce sytuacja, w której pracownicy nie wykorzystują w ciągu danego roku wszystkich dni przynależnego im urlopu. W takim przypadku mamy do czynienia z urlopem zaległym i wówczas każdy pracownik ma czas na jego wykorzystanie do 30 września następnego roku kalendarzowego.

Kwestią budzącą wątpliwości jest przymusowe wysyłanie pracownika na urlop przez pracodawcę. Według Państwowej Inspekcji Pracy i Departamentu Prawnego Głównego Inspektora Pracy nie można zmusić podwładnego do urlopu wypoczynkowego, chyba że znajduje się on na wypowiedzeniu umowy. Odmiennego zdania jest z kolei Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r. (I PK 124/05) orzekł, że pracodawca ma prawo wysłać pracownika na zaległy urlop, nawet wówczas, gdy ten nie wyraża na to zgody.

W związku z powyższym proszę Panią Minister o odpowiedź na pytania:

Jak należy traktować wyrok Sądu Najwyższego? A jak należy traktować interpretację przepisów przez Departament Prawny Głównego Inspektora Pracy?
Czy Ministerstwo zamierza uporządkować tę kwestię właściwymi regulacjami prawnymi? Jeśli tak, to kiedy?

Poseł Krzysztof Gadowski

12 października 2016 r.

Odpowiedź na interpelację nr 6830 w sprawie niewykorzystania zaległego urlopu

Odpowiadając na interpelację Pana Posła Krzysztofa Gadowskiego w sprawie niewykorzystania zaległego urlopu, przekazaną przy piśmie Marszałka Sejmu RP z dnia 20 października br., znak: K8INT6830, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

Zasadą przy udzielaniu urlopu wypoczynkowego jest, że pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo (art. 161 k.p.). Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość i konieczność udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego nie wykorzystanego w terminie ustalonym w planie urlopów bądź w porozumieniu pracodawcy i pracownika, najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego. Nie dotyczy to części urlopu udzielanego na żądanie pracownika zgodnie z art. 167.2 k.p. (art. 168 Kodeksu pracy). Termin ten uważa się za zachowany, jeżeli pracownik rozpocznie urlop wypoczynkowy przed upływem 30 września.

Przepisy prawa pracy zapewniają w ten sposób normatywnie określoną gwarancję urlopu wypoczynkowego, który - żeby spełniał swą właściwość - musi być udzielany w czasie ściśle związanym z procesem pracy - najlepiej w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo, a jeżeli było to niemożliwe, to najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego. Przy czym konieczność udzielenia urlopu do tej daty nie jest uzależniona od żadnych warunków i nie przewiduje się wyjątków.

Obowiązek wykorzystania przez pracownika urlopu wypoczynkowego udzielonego mu przez pracodawcę, bez zgody pracownika, występuje w sytuacji wypowiedzenia umowy o pracę i w okresie tego wypowiedzenia. W takim przypadku pracownik jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop wypoczynkowy (zarówno zaległy jak i bieżący), który został mu udzielony przez pracodawcę. Z tym, że wymiar urlopu wypoczynkowego za dany rok ustala się w wymiarze proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w tym roku kalendarzowym (art. 167.1 k.p.).

Jak przyjmuje orzecznictwo sądowe w przypadku udzielenia na podstawie powołanego przepisu art. 168 k.p. urlopu wypoczynkowego za poprzednie lata pracodawca nie ma obowiązku uzgadniania z pracownikiem terminu wykorzystania urlopu, lecz musi udzielić mu urlopu w terminie określonym w powołanym przepisie. Pracodawca zatem może wysłać pracownika na zaległy urlop, nawet gdy ten nie wyraża na to zgody (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2003 r., sygn. akt I PKN 403/02, OSNP 2004/18/310; wyrok z dnia 24 stycznia 2006 r., sygn.akt I PK 124/05 OSNP 2006/23-24/354).

Warto zauważyć, że za przestrzeganie przepisów o udzielaniu urlopów wypoczynkowych odpowiada pracodawca. Nieudzielenie bowiem przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika ujęte w Dziale trzynastym Kodeksu pracy. Pracodawca, który nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu, a więc nie przestrzega przepisów o urlopach wypoczynkowych podlega karze grzywny od 1 000 do 30 000 zł (art. 282 § 1 pkt 2 k.p.).

Trzeba jednak pamiętać, że orzeczenia Sądu Najwyższego wiążą generalnie tylko w konkretnych, rozpatrywanych przez Sąd sprawach. Wyjątek stanowią jedynie uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby. Z chwilą podjęcia uzyskują one moc zasad prawnych i wiążą nie tylko inne składy orzekające Sądu Najwyższego, ale również wyznaczają kierunek w orzecznictwie innych sądów.

Przedstawiając powyższe informuję, że w obecnym stanie prawnym instytucją ustawowo powołaną do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, ścigania wykroczeń przeciwko prawom pracownika jest Państwowa Inspekcja Pracy. Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie sprawuje nadzoru nad Państwową Inspekcją Pracy i nie jest uprawniony do oceny poglądów prawnych wyrażanych przez Państwową Inspekcję Pracy. Inspekcja ta podlega Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej, a nadzór nad nią, w zakresie ustalonym ustawą, sprawuje Rada Ochrony Pracy (art. 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy Dz. U. z 2015 r. poz. 640, z późn. zm.).

Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że Państwowa Inspekcja Pracy została wyposażona w odpowiednie uprawnienia i środki umożliwiające wykonywanie zadań związanych z nadzorem i kontrolą, a także egzekwowaniem przez pracodawców obowiązujących przepisów prawa. Do uprawnień tych należą, między innymi prawo swobodnego wstępu i poruszania się po terenie kontrolowanego podmiotu, żądania informacji w sprawach objętych kontrolą, przedłożenia dokumentów dotyczących organizacji czasu pracy, wydawania nakazów usunięcia stwierdzonych naruszeń prawa oraz prawo udziału w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika w charakterze oskarżyciela publicznego.

W dniu 15 września br. została powołana Komisja Kodyfikacyjna Prawa Pracy, której zadaniem jest opracowanie projektu ustawy - Kodeks pracy oraz projektu ustawy - Kodeks zbiorowego prawa pracy. Komisja pracuje w dwóch zespołach. Jednym z nich jest Zespół do spraw opracowania projektu ustawy - Kodeks pracy.

Uprzejmie informuję, że postulat Pana Posła zostanie przekazany członkom tego Zespołu do ewentualnego wykorzystania w dalszych pracach.

Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uzna Pan Marszałek za satysfakcjonujące i wyczerpujące.

Sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Stanisław Szwed

Warszawa, 9 listopada 2016 r.