Ochrona konsumencka dla firm dopiero od 2021 r.

1 czerwca 2020 r. miały wejść w życie zmiany w Kodeksie cywilnym i ustawie o prawach konsumenta dzięki którym przedsiębiorcy objęci mają być ochroną przewidzianą dla konsumentów, w zakresie stosowania klauzul abuzywnych, rękojmi za wady oraz w zakresie prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Niestety pandemia koronawirusa wymusiła na rządzących zmianę tego terminu. I tak, w ramach tzw. "Tarczy antykryzysowej" zmiany te wejdą w życie dopiero 1 stycznia 2021 r.

Co się zmieni?

Jak czytamy w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej, z praktyki stosowania kodeksowej definicji konsumenta wynika, że osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, zawierając umowę z innym przedsiębiorcą - profesjonalistą (oferującym świadczenie z zakresu swojej branży lub specjalizacji) jest traktowana także jako podmiot profesjonalny, nawet wtedy, gdy umowa ta nie jest bezpośrednio związana z branżą lub specjalizacją, którą ta osoba wykonuje/reprezentuje. Wystawienie faktury za towar lub usługę „na firmę” jest równoznaczne z uznaniem, że dokonano tego w ramach obrotu z udziałem obu podmiotów profesjonalnych (każda czynność prawna potwierdzona fakturą wystawioną na przedsiębiorcę jest uznawana za czynność bezpośrednio związaną z jego działalnością gospodarczą lub zawodową). Rodzi to dysproporcję w zakresie praw i obowiązków podmiotów występujących w danej czynności prawnej. Przedsiębiorca dokonujący czynności prawnej z innym przedsiębiorcą, gdy nie dysponuje on odpowiednią wiedzą i doświadczeniem koniecznym do oceny przedmiotu tej czynności, nie może korzystać z ochrony konsumenckiej, mimo, że znajduje się w tym zakresie w tej samej sytuacji, w jakiej znajduje się konsument (z założenia podmiot nieprofesjonalny).

Zmiany, które ostatecznie będą obowiązywać od 1 stycznia 2021 r., mają na celu przeciwdziałanie ww. problemowi. Od przyszłego roku osoba fizyczna, która będzie zawierała z innym przedsiębiorcą umowę związaną bezpośrednio z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą lub zawodową, lecz nieposiadającą dla niej charakteru zawodowego będzie objęta przepisami o ochronie konsumentów. Przedsiębiorcy ci będą objęci ochroną przewidzianą dla konsumentów, w zakresie stosowania klauzul abuzywnych, rękojmi za wady oraz w zakresie prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.

W nowym przepisie nawiązano do znanego prawu cywilnemu wyrażenia „charakter zawodowy”, co oznacza, że przedsiębiorca będzie traktowany w określonych sytuacjach jak konsument jedynie przy zawieraniu umów nieposiadających dla niego charakteru zawodowego, których nie zawiera w ramach dokonywanych codziennie czynności wynikających z przedmiotu działalności gospodarczej, który wskazał w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. CEIDG jest powszechnie dostępnym źródłem informacji o przedsiębiorcach będących osobami fizycznymi. Tym samym ułatwiona będzie weryfikacja tego, czy dana czynność wchodzi w zakres czynności zawodowo podejmowanych w ramach rzeczywiście wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej.

Przykład
Mechanik samochodowy, któremu popsuła się drukarka, będzie miał takie samo prawo do reklamacji jak konsument, nawet jeśli wykorzystuje drukarkę w warsztacie (i rozliczył jej zakup jako koszt prowadzonej działalności).

Przedsiębiorcy korzystający z tak przyznanej ochrony nie będą jednak objęci ochroną instytucjonalną konsumentów, sprawowaną przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz rzeczników powiatowych.

Oprócz ochrony wynikającej z przepisów Kodeksu cywilnego o zakazie stosowania klauzul abuzywnych i rękojmi za wady, ochrona będzie przysługiwa przedsiębiorcom wpisanym do CEIDG także w zakresie - wynikającego z ustawy o prawach konsumentów - praw odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Z tej ochrony będzie mógł skorzystać przedsiębiorca wpisany do CEIDG pod warunkiem, że umowa nie miałaby dla niego charakteru zawodowego.

Nowe przepisy nie będą miały zastosowania do umów zawartych przed dniem 1 stycznia 2021 r.

Przedsiębiorca w roli konsumenta - jak jest obecnie?

Jeśli jesteś przedsiębiorcą, ale dokonujesz zakupów niezwiązanych z działalnością gospodarczą, tzn. nie pobierasz rachunku czy faktury na dane firmowe, występujesz w roli konsumenta i przysługują ci wszystkie jego prawa. Różnica jest istotna, bowiem konsumenci w polskim prawie są objęci podwyższonym stopniem ochrony prawnej, jako podmiot „słabszy" w obrocie gospodarczym. Dlatego należą im się specjalne uprawnienia, jak np. prawo odstąpienia od umowy w ciągu 14 dni. Przedsiębiorca natomiast, jako strona profesjonalna, nie ma możliwości skorzystania ze wszystkich narzędzi ochrony prawnej przewidzianych dla konsumentów. Pamiętaj o tym, podejmując decyzje zakupowe.

Umowy sprzedaży

Polskie prawo bardziej chroni konsumentów niż przedsiębiorców w kwestii zawieranych umów. Umowy zawierane z konsumentami (B2C) nie mogą zawierać postanowień, które w rażący sposób naruszają interesy konsumentów lub są niezgodne z dobrymi obyczajami. Jeżeli tego rodzaju postanowienia znajdują się w umowie, to nie wiążą one konsumenta. Kodeks cywilny zawiera listę postanowień „niedozwolonych" o charakterze ogólnych dyrektyw, które muszą być stosowane przy konstruowaniu umów z konsumentami, a UOKiK prowadzi rejestr niedozwolonych klauzul. Oznacza to, że jeśli konsument zakupi usługę np. operatora sieci komórkowej, ale zorientuje się po zawarciu, że jeden z zapisów umowy jest niesprawiedliwy (znajduje się na liście UOKiK), zgodnie z prawem ma on możliwość potraktowania jej jako niewiążącej. Może też wystąpić do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Sądu Okręgowego w Warszawie) o uznanie jakiejkolwiek klauzuli umownej za niedozwoloną.

Inaczej jest w przypadku umów zawieranych z przedsiębiorcami (B2B), bowiem ustawodawca uznał, że firmy są sobie równe, więc jeśli zawierają między sobą umowy, dokładnie je czytają i świadomie podpisują.

Gwarancja i rękojmia dla przedsiębiorcy

Prawo przewiduje dwa instrumenty ochrony uprawnień przysługujących każdemu kupującemu (tak konsumentowi jak i przedsiębiorcy) w przypadku, gdy zakupiona rzecz czy usługa ma jakieś wady: gwarancją jakości i rękojmią za wady (prawne i fizyczne). Rękojmia przysługuje z mocy prawa, a gwarancja wynika z umieszczenia w umowie sprzedaży dodatkowego zastrzeżenia (jest dobrowolna).

Przedsiębiorca ma prawo zgłosić wadę sprzedającemu, jeżeli wada zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat (w przypadku nieruchomości - pięciu lat) od wydania rzeczy. Jest to odpowiedzialność powstająca z mocy prawa, w przypadku wystąpienia wady fizycznej, tj. niezgodności rzeczy sprzedanej z umową.

W tej sytuacji przedsiębiorcy przysługują następujące działania wobec sprzedającego:

• żądanie obniżenia ceny - w proporcji, w jakiej wartość rzeczy wadliwej pozostaje w stosunku do wartości rzeczy wadliwej,
• prawo odstąpienia od umowy - skutkujące obowiązkiem zwrotu wzajemnie spełnionych świadczeń - uprawnienie to przysługuje jedynie w sytuacji, w której wada rzeczy jest istotna, tj. uniemożliwiająca korzystanie z niej w sposób zgodny z jej przeznaczeniem i właściwościami,
• żądanie naprawy,
• żądanie wymiany na rzecz wolną od wad.

Uwaga! Jeśli rzecz została zamontowana i dopiero wtedy kupujący mógł wykryć wadę, może on zażądać demontażu tej rzeczy i ponownego jej zamontowania po dokonaniu naprawy lub wymiany. Niezależnie czy montaż dokonał on czy sprzedający. Jeśli sprzedawca nie spełni tego obowiązku, kupujący może dokonać demontażu i ponownego zamontowania na jego koszt. Dotyczy to przede wszystkim towarów, których nie da się używać bez zamontowania. Sprzedawca może odmówić demontażu i ponownego zamontowania, jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej.

Reklamacja składana przez przedsiębiorcę

Sposób załatwienia reklamacji zależy od sprzedawcy, ponieważ ustawa nie nakłada na niego obowiązku bezwarunkowego spełnienia żądania kupującego. W sytuacji żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy, jeżeli sprzedawca jest w stanie niezwłocznie i bez niedogodności usunąć wadę albo wymienić rzecz na nową, nie musi spełniać żądania, ale skorzystać z alternatywnego rozwiązania. Gdy zażądasz usunięcia wady albo wymiany rzeczy na nową, sprzedawca może w ogóle odmówić spełnienia tego roszczenia, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej.

Inaczej dzieje się, jeśli składana reklamacja jest drugą, trzecią lub kolejną, gdyż poprzednia wada nie została usunięta, lub rzecz w dalszym ciągu jest wadliwa, to masz prawo zażądać zwrotu ceny, a sprzedawca musi je spełnić.

Koszty dostarczenia ponosi sprzedający.

Konsument ma tę przewagę nad przedsiębiorcą, że w przypadku milczenia działa zasada uznania reklamacji po 14 dniach. Przedsiębiorca może jedynie pociągnąć sprzedawcę do odpowiedzialności cywilnej za takie działanie, jak również odstąpić od umowy z powodu zwłoki sprzedawcy.

Dodatkowe ograniczenia

Pamiętaj ponadto, że jako przedsiębiorca tracisz uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadałeś rzeczy w czasie zakupu i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku, gdy wada wyszła na jaw dopiero później - jeżeli nie zawiadomiłeś sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu.

Sprzedawca może też umownie ograniczyć swoją odpowiedzialność wobec przedsiębiorcy (np. wyłączyć rękojmię), a wobec konsumenta już nie ma takiej możliwości. Ponadto nie istnieje żaden odgórny przepis pozwalający ci w roli przedsiębiorcy zrezygnować z zakupu bez podania przyczyny (w ciągu 10 dni) – dotyczy to tradycyjnego handlu jak i zakupów online.

Prawa konsumenta o których mowa powyżej to:

1. Niedozwolone zapisy w umowach z konsumentem

Stosując w relacjach z konsumentami gotowe wzorce umów powinieneś zwracać szczególną uwagę na to, czy nie zawierają one niedozwolonych postanowień - tzw. klauzul abuzywnych. Są to postanowienia, które nie zostały indywidulanie uzgodnione z konsumentem i dodatkowo naruszają jego interesy albo opisują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Zgodnie z prawem takie umowy są niewiążące dla konsumenta. Przykładem niedozwolonej klauzuli może być np. uzależnienie możliwości rozwiązania umowy przez konsumenta od zapłacenia kary, czy wyłączenie odpowiedzialności firmy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

UOKiK wymienia także inne przykłady niedozwolonych postanowień umownych. Zaliczane są do te, które m.in.:

• wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
• przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
• zezwalają przedsiębiorcy na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
• uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
• uzależniają spełnienie świadczenia od  okoliczności zależnych tylko od woli przedsiębiorcy,
• przyznają przedsiębiorcy uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
• uprawniają przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
• wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli ten zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,
• pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
• nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,
• przewidują wyłącznie dla przedsiębiorcy jednostronne uprawnienie do zmiany,
• wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest dla niej miejscowo właściwy.

Wspomniane zapisy mogą być powodem wytoczenia przez konsumenta indywidualnego powództwa przed sądem powszechnym. Mogą też być rozpatrywane przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie. Gdy uzna on postanowienie za abuzywne, treść postanowienia umownego zamieszczana jest w rejestrze klauzul niedozwolonych, prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

2. Reklamacje towarów i usług

Każdy kupujący ma także prawo reklamacji wadliwego towaru, która odbywać się może na zasadzie rękojmi lub gwarancji. Konsument sam decyduje o wyborze podstawy prawnej reklamacji: do wyboru ma rękojmię albo gwarancję (jeżeli została udzielona). Warto pamiętać, że gwarancja jest dobrowolnym zobowiązaniem przedsiębiorcy udzielanym na podstawie oświadczenia gwarancyjnego, które określa jego obowiązki oraz uprawnienia kupującego w przypadku, gdy towar nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu.

Sprzedawca odpowiada za wadliwy towar przez 2 lata od jego wydania.

W ramach składania reklamacji z tytułu rękojmi konsument może żądać: naprawienia towaru (usunięcia wady); wymiany towaru na nowy; obniżenia ceny; odstąpienia od umowy – o ile wada jest istotna. Składając reklamację konsument może żądać obniżenia ceny bądź odstąpienia od umowy od razu po stwierdzeniu istnienia istotnej wady. Sprzedający może zaproponować inny tryb (naprawa, wymiana), ale tylko przy pierwszej reklamacji (w przypadku kolejnych wad tego samego produktu już nie) i pod warunkiem ich niezwłocznej realizacji i braku nadmiernej niedogodności dla konsumenta.

Okres, w którym przyjmuje się, że usterka istniała w chwili sprzedaży wynosie 12 miesięcy. Po tym okresie to na konsumencie spoczywa obowiązek wykazania, że wada istniała w towarze w momencie jego zakupu.

Powinieneś wiedzieć, że w przypadku reklamacji towaru za niezgodne z przepisami będzie np. żądanie od konsumenta okazania paragonu albo oryginalnego opakowania produktu i uzależnianie od tego rozpatrzenia reklamacji. Sprzedawca ma obowiązek ustosunkowania się do reklamacji w terminie 14 dni.

Konsument ma także prawo reklamacji usług.

3. Prawo odstąpienia od umowy zawartej poza siedzibą lub na odległość

Konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów. Wyjątkiem są:

• koszty niestandardowej przesyłki, jeżeli były poniesione na wyraźnie życzenie konsumenta,
• koszty niezwiązanych bezpośrednio ze zwrotem rzeczy, jeżeli konsument ustalił z przedsiębiorcą zasadność ich poniesienia,
• koszty spełnionego świadczenia do chwili odstąpienia od umowy związanej z dostarczeniem wody, gazu, energii elektrycznej, energii cieplnej.

Bieg terminu do odstąpienia od umowy rozpoczyna się:

• dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności - od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik,
• dla umowy, która obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach - od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części,
• dla umowy, która polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony - od objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy,
• dla pozostałych umów - od dnia zawarcia umowy.

Podkreślić należy, iż jeżeli konsument nie został poinformowany o przysługującym mu prawie odstąpienia od umowy, prawo to wygasa dopiero po upływie 12 miesięcy od dnia upływu 14-dniowego terminu. Jednakże, jeżeli konsument został poinformowany o tym przed upływem 12-miesięcznego terminu, to termin do odstąpienia od umowy upływa po 14 dniach od udzielenia konsumentowi przedmiotowej informacji.

Konsument może odstąpić od umowy, składając przedsiębiorcy oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Ustawa dopuszcza różne formy wyrażenia woli o odstąpieniu od umowy. Oświadczenie można złożyć na formularzu (Załącznik nr 2 do ustawy o prawach konsumenta) albo w innej, najlepiej pisemnej formie oraz wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru do przedsiębiorcy. Można również tradycyjnie złożyć pisemne oświadczenie osobiście w lokalu przedsiębiorcy, za potwierdzeniem dostarczenia. Ponadto ustawa dopuszcza komunikację za pomocą specjalnych formularzy internetowych, jednakże w takim przypadku wymagane jest potwierdzenie otrzymania odstąpienia wysłane do konsumenta.

Konsekwencją odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa umowę uważa się za niezawartą.

Należy pamiętać, iż nie od każdej umowy zawartej na odległość można odstąpić. Ustawy o prawach konsumenta wymienia rodzaje umów, do których uprawnienie do odstąpienia nie znajduje zastosowania. Wyjatki:

• jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą  konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po jego spełnieniu przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia od umowy,
• cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym,
• przedmiotem świadczenia jest rzecz wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb,
• przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia,
• przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę  zdrowia  lub  ze  względów  higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu,
• przedmiotem świadczenia są rzeczy, które po dostarczeniu, ze względu na swój charakter, zostają nierozłącznie połączone z innymi rzeczami,
• przedmiotem świadczenia są napoje alkoholowe, których cena została uzgodniona przy zawarciu umowy sprzedaży, a których dostarczenie może nastąpić dopiero po upływie 30 dni i których wartość zależy od wahań na rynku, nad którymi przedsiębiorca nie ma kontroli,
• konsument wyraźnie żądał, aby przedsiębiorca do niego przyjechał w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji; jeżeli przedsiębiorcaświadczy dodatkowo inne usługi niż te, których wykonania konsument żądał, lub dostarcza rzeczy inne niż części zamienne niezbędne do wykonania naprawy lub konserwacji, prawo odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi wodniesieniu do dodatkowych usług lub rzeczy,
• przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne albo programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu,
• dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism, z wyjątkiem umowy o prenumeratę,
• umowę zawarto w drodze aukcji publicznej,
• jest to umowa o świadczenie usług w zakresie zakwaterowania, innych niż do celów mieszkalnych, przewozu rzeczy, najmu samochodów, gastronomii, usług związanych z wypoczynkiem, wydarzeniami rozrywkowymi, sportowymi lub kulturalnymi, jeżeli w umowie oznaczono dzień lub okres świadczenia usług o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy.

Redakcja podatki.biz