Dobrowolny napiwek od klienta bez VAT

Napiwek stanowi finansowy wyraz zadowolenia klienta z obsługi jaka mu była zapewniona. W szczególności jest to rzecz normalna w branży gastronomicznej gdzie napiwek przekazywany jest kelnerowi lub barmanowi. Nie jest to jednak element należności za usługę, jego adresatem nie jest bowiem podmiot prowadzący lokal gastronomiczny. Nie jest on ponadto określony w menu (cenniku). Ma wobec tego charakter najczęściej całkowicie dobrowolny. Skoro tak, w żaden sposób napiwek nie może być określony jako składnik należności za usługę, jest zależny wyłącznie od woli klienta, bo ten nie jest w żaden sposób zobowiązany do jego zapłaty.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług opodatkowaniu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Z kolei w myśl art. 8 ust. 1 tej ustawy przez świadczenie usług rozumiane jest każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.

Napiwek jako usługa

Za świadczenie usług uznać więc należy określone zachowanie się podatnika, wynikające co do zasady z dwustronnego stosunku zobowiązaniowego, w którym występują nabywca usługi (tutaj klient lokalu gastronomicznego) oraz świadczący usługę (restaurator). Dla uznania danego świadczenia za odpłatne istnieć musi stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a przekazanym wynagrodzeniem. To z kolei oznacza, że z danego stosunku prawnego, który był podstawą wykonania usługi płynąć musi bezpośrednia, wyraźna korzyść na rzecz wykonawcy usługi.
W interpretacji indywidualnej z 12 czerwca 2019 r., sygn. 0115-KDIT1-1.4012.236.2019.4.MN Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że:

„musi istnieć bezpośredni związek pomiędzy świadczoną usługą i przekazanym za nią wynagrodzeniem. Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na którego podstawie wykonana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Dodatkowo związek pomiędzy otrzymaną płatnością a wykonaną usługą musi mieć charakter na tyle oczywisty, aby można było powiedzieć, że płatność następuje w zamian za świadczenie.”

Kelner nie jest podatnikiem VAT

Nie zawsze jednak czynność, którą określić można mianem usługi jest przedmiotem opodatkowania VAT-em. Aby dana czynność opodatkowaniu podlegała musi zostać wykonana przez podatnika.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą. Działalnością gospodarczą, w myśl art. 15 ust. 2 powołanej ustawy, jest natomiast wszelka działalność producentów, handlowców lub usługodawców. W szczególności działalność gospodarcza obejmuje czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Nie jest więc możliwe stwierdzenie, że osoba otrzymująca napiwek wykonuje jakąkolwiek działalność gospodarczą. Kelner bądź barman otrzymujący napiwek za pracę w tym charakterze otrzymuje wynagrodzenie od prowadzącego lokal gastronomiczny w ramach stosunku pracy ewentualnie w ramach umowy cywilnoprawnej. Nie może być więc on uznany za podatnika VAT w związku z przyjmowanymi napiwkami.

Napiwek jest najczęściej dobrowolny

W wyroku z 17 listopada 2010 r., sygn. akt I FSK 1917/09, NSA zwrócił uwagę, iż napiwek udzielany przez klienta stanowi świadczenie dobrowolne klienta. Brak więc podstaw do zakwalifikowania go jako przedmiotu opodatkowania VAT-em.

Przykład
Podatnik wykonał na rzecz klienta usługę gastronomiczną o wartości 200 zł netto. W menu znajdowała się informacja, że każdy klient ma prawo wręczyć kelnerowi napiwek w dowolnej wysokości. Zwyczajowo przyjęte zostało, iż jest to 10% wartości zamówienia. Klient ma więc cztery możliwości: przyznać napiwek w wysokości takiej jaka jest w zwyczaju, wyższej niż taka kwota, niższej niż ona, może też wcale napiwku nie przyznać. Klient przyznał napiwek w kwocie 10% wartości zamówienia czyli 20 zł. Ze względu na dobrowolność zachowania nie można uznać napiwku za element wynagrodzenia za usługę.

Ewidencja na kasie

Czy tego rodzaju napiwki powinny być zatem ewidencjonowane w kasie fiskalnej? Zgodnie z art. 111 ust. 1 ustawy o VAT podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych obowiązani są prowadzić ewidencję sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących. Z kolei w myśl definicji zawartej w art. 2 pkt 22 niniejszej ustawy sprzedażą jest odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Ponieważ dobrowolny napiwek nie może być uznany za odpłatne wykonanie usługi, nie mieści się on w kategorii sprzedaży. Nie ma zatem podstaw do ewidencjonowania go w kasie fiskalnej.
Zgodnie z § 2 pkt 16 rozporządzenia Ministra Finansów z 29 kwietnia 2019 r. w sprawie kas rejestrujących (Dz.U. poz. 816 oraz z 2020 r. poz. 732) dokumentem potwierdzającym dokonanie sprzedaży za pośrednictwem kasy fiskalnej jest paragon fiskalny. Z kolei § 3 ust. 1 rozporządzenia mówi, iż podatnicy prowadzą ewidencję każdej czynności sprzedaży, w tym sprzedaży zwolnionej od podatku, przy użyciu kasy rejestrującej. W rezultacie w kasie fiskalnej podlegają ewidencjonowaniu wszelkie czynności świadczone przez podatnika, tak opodatkowane jak i zwolnione z VAT. Z kolei czynności niepodlegające w ogóle opodatkowaniu VAT-em ewidencjonowaniu w kasie fiskalnej nie podlegają.

Gdy napiwek jest obowiązkiem

Istnieje też inny rodzaj napiwków. Napiwki doliczane do rachunków. Nie są one w polskiej rzeczywistości rozpowszechnione ale w niektórych innych krajach np. we Włoszech jest to zasada.
Jeżeli wysokość napiwku określona jest z góry w menu oraz jest automatycznie doliczana do rachunku za usługę gastronomiczną, napiwek podlega opodatkowaniu VAT. Tego rodzaju napiwek jest bowiem częścią składową wynagrodzenia za taką usługę a co za tym idzie staje się elementem podstawy opodatkowania.

Przykład
Restaurator w menu zawarł informację, że do kwoty zamówienia doliczana jest kwota stanowiąca 10% jego wartości. Stanowi ona napiwek, który jako część należności za usługę stanowi element podstawy opodatkowania usługi gastronomicznej według stawki VAT dla niej właściwej.

Warto zauważyć, że we wspomnianym wcześniej wyroku NSA uznano, iż forma w jakiej klient płaci napiwek (gotówka, karta) nie ma znaczenia dla jego istoty, gdy potem następuje rozdzielenie kwoty przez restauratora właściwym pracownikom.

Napiwek na paragonie

Na zakończenie należy zwrócić uwagę, że pomimo iż czynności niepodlegające nie muszą być wykazane na paragonie fiskalnym, żaden przepis nie wprowadza takiego zakazu. Otóż Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 20 września 2018 r., sygn. 0113-KDIPT1-3.4012.538.2018.2.MK, nie zakwestionował wyszczególniania na paragonie fiskalnym kwoty napiwku w przypadku jej dobrowolnej zapłaty pomimo, że nie podlega VAT, zatem nie musi być w kasie fiskalnej ujmowana.

Podsumowując. Wystąpienie obowiązku opodatkowania VAT-em napiwku uzależnione jest bezpośrednio od tego czy w danym przypadku napiwek jest płacony przez klienta dobrowolnie, czy jest obligatoryjnym elementem ceny usługi.

Adam Okonkwo