Prawo pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi

Prawo pomocy jest związane z realizacją jednej z podstawowych zasad państwa prawa – prawa do sądu. Zapewnia ono, nawet osobom znajdującym się w ciężkich warunkach finansowych możliwość obrony swoich praw przed sądem administracyjnym. Przyznanie i zasady funkcjonowania prawa pomocy przed sądem administracyjnym reguluje rozdział 3 działu V ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, z późn. zm.).

Prawo pomocy – uwagi ogólne

Prawo pomocy to wyjątkowe zwolnienie od kosztów związanych z postępowaniem przed sądem, które każda strona zmuszona jest ponieść.

Prawo pomocy obejmuje:

- zwolnienie od kosztów sądowych,
- ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 244 § 1), co stanowi uprawnienie strony do udzielenia pełnomocnictwa wyznaczonemu przedstawicielowi (art. 244 § 2).

Od chwili złożenia pełnomocnictwa, wskazany w nim przedstawiciel zaczyna pełnić rolę pełnomocnika. Strona korzystająca z prawa pomocy korzysta z usług pełnomocnika bez opłacania jego wynagrodzenia i wydatków. Sąd może w ten sposób sąd ustanowić pełnomocnika dla strony, która nie zatrudnia lub nie pozostaje w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym.

Prawo pomocy przyznaje się na wniosek złożony przez stronę przed rozpoczęciem lub w trakcie postępowania. Wniosek jest wolny od opłat sądowych (art. 243).

Prawo pomocy może być przyznane w zakresie:

- całkowitym lub
- częściowym.

W pierwszym przypadku, obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika. W drugim z kolei, dotyczy zwolnienia od opłat sądowych w całości lub części, albo tylko od wydatków, albo od opłat sądowych i wydatków lub też obejmuje jedynie ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Częściowe zwolnienie od opłat lub wydatków może polegać na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej ich części albo określonej ich kwoty pieniężnej (art. 245).

Przyznanie prawa pomocy

Osobie fizycznej zostaje ono przyznane w zakresie całkowitym, jeśli wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. A w zakresie częściowym, gdy nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 246 § 1). Przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej, gdy spełnione zostały wymienione przesłanki, jest obligatoryjne. Tym samym, jeśli strona wykaże, że znajduje się w sytuacji uprawniającej do przyznania prawa pomocy (a ma ona obowiązek udowodnienia takiej sytuacji), sąd orzeka o przyznaniu prawa pomocy.

Z kolei, przyznanie prawa pomocy osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, może nastąpić w zakresie całkowitym, gdy wykaże ona, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania. A w zakresie częściowym gdy nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania (art. 246 § 2). Jeżeli osoba prawna (lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej) wykaże taki brak środków, sąd może ale nie musi przyznać jej prawo pomocy. W gestii sądu należy decyzja o skorzystaniu z uprawnienia przyznania prawa pomocy. Sąd bierze przy tym pod uwagę nie tylko wskazane we wniosku uzasadnienie ubiegania się o prawo pomocy, ale także fakty nie podniesione przez stronę. Przykładowo, mimo ustalenia, że strona nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania, sąd nie ma wątpliwości, że sprawa będąca przedmiotem skargi nie jest na tyle skomplikowana, żeby zatrudniani przez osobę prawną pracownicy nie poradzili sobie z nią.

Przykład: Pan X przed rozpoczęciem postępowania s...