Orzecznictwo: Można zaskarżyć odmowę wydania zaświadczenia przez ZUS

Odmowa wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenia lub zaświadczenia o treści żądanej przez osobę ubiegającą się o nie w przedmiocie zalegania z opłacaniem składek naubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, następuje w drodze decyzji, od której przysługuje odwołanie do sądu właściwego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 4778 § 1 k.p.c.).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew Myszka, Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 lutego 2008 r. sprawy z wniosku Eugeniusza G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G.W. o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w opłacanych składkach, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 listopada 2007 r. [...]

„Czy odmowa wydania przez organ rentowy zaświadczenia bądź zaświadczenia o treści żądanej przez osobę ubiegającą się o nie w przedmiocie zalegania z opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych powinna nastąpić w drodze postanowienia, zgodnie z art. 219 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) na które służy zażalenie, czy też właściwą formą będzie w tym przypadku decyzja, od której przysługuje odwołanie do sądu właściwego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych w trybie art. 477⁹ § 1 i nast. ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego ( Dz.U. z 1964, nr 43, poz. 296 z późn. zm.)?”

podjął uchwałę:

Odmowa wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenia lub zaświadczenia o treści żądanej przez osobę ubiegającą się o nie w przedmiocie zalegania z opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, następuje w drodze decyzji, od której przysługuje odwołanie do sądu właściwego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477⁸ § 1 k.p.c.).

UZASADNIENIE

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego. Decyzją z dnia 4 września 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w G.W. odmówił wydania wnioskodawcy Eugeniuszowi G. zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne oraz należności z nimi związanych. W odwołaniu wniósł on o zmianę decyzji i wydanie zaświadczenia zgodnie z wnioskiem, wskazując że zawarte w decyzji organu rentowego zastrzeżenia nie są trafne, ponieważ należne składki opłacił w prawidłowej wysokości.

Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2007 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim zmienił zaskarżoną decyzję uznając, że ubezpieczony — na dzień 4 września 2006 r. — nie zalegał z opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Według ustaleń faktycznych, organ rentowy wydał dwukrotnie wnioskodawcy zaświadczenie o niezaleganiu ze składkami pomimo braku wpływu składek za wrzesień 1999 r. Na zaświadczeniu o niezaleganiu ze składkami umieszczano każdorazowo pouczenie, że płatnika poinformowano o powstałych nieprawidłowościach oraz zobowiązanie płatnika do ich wyjaśnienia w terminie 14 dni — bez względu na to czy nieprawidłowości faktycznie wystąpiły. Ubezpieczony płacił składki na bieżąco i tylko raz, pismem z dnia 24 lutego 2003 r. zwrócił się z prośbą o przywrócenie terminu płatności składki za maj 2002 r., z uwagi na wystąpienie niedopłaty w wysokości 9,00 zł, a wniosek rozpatrzono pozytywnie. Sąd Okręgowy zważył, że z upoważnienia zawartego w art. 83b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.) wynika iż jeżeli przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego przewidują wydanie postanowienia kończącego postępowanie w sprawie (art. 217-219 k.p.a.), Zakład w tych przypadkach wydaje decyzję. W ocenie Sądu Okręgowego bezsporne było niezaleganie przez wnioskodawcę z wpłatą składek, co uzasadniało zmianę decyzji i orzeczenie zgodnie z wnioskiem.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją organ rentowy i zarzucając naruszenie przepisów postępowania przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie istnienia dowodów potwierdzających, że ubezpieczony opłacił sporne składki, wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania.

Rozpoznając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny uznał, że zasadniczym problemem wymagającym jednoznacznego rozstrzygnięcia jest określenie relacji unormowania zawartego w art. 217 §1 k.p.a. i art. 219 k.p.a. oraz w art. 83b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, znajdujących zastosowanie między innymi w postępowaniu o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu z opłaceniem składek na ubezpieczenia społeczne. Zasadnicze wątpliwości budzi przede wszystkim charakter postanowienia o odmowie wydania zaświadczenia, co w konsekwencji przekłada się na brak pewności co do formy, w jakiej organ rentowy powinien rozstrzygać ten rodzaj sprawy. Powstaje w związku z tym zagadnienie czy właściwym organem odwoławczym będzie organ administracyjny wyższego rzędu, czy też sąd właściwy do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z art. 217 § 1 k.p.a. — organ administracji publicznej wydaje zaświadczenie na żądanie osoby ubiegającej się o zaświadczenie. Odmowa wydania zaświadczenia bądź zaświadczenia o treści żądanej przez osobę ubiegającą się o nie następuje w drodze postanowienia — art. 219 k.p.a. Zgodnie z art. 180 § 1 i § 2 k.p.a. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania. Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy wynikające z przepisów o ubezpieczeniach społecznych, o zaopatrzeniach emerytalnych i rentowych, o funduszu alimentacyjnym, a także sprawy wynikające z przepisów o innych świadczeniach wypłacanych z funduszów przeznaczonych na ubezpieczenia społeczne. Stosownie do treści art. 181 k.p.a. organy odwoławcze właściwe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych określają przepisy odrębne; do postępowania przed tymi organami stosuje się odpowiednio przepis art. 180 § 1 k.p.a., który stanowi, że przepisy tego Kodeksu stosuje się w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych tylko w takim zakresie, w jakim przepisy dotyczące ubezpieczeń społecznych nie zawierają uregulowań odmiennych. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 9 marca 2006 r., II UZP 1/06 (OSNP 2006 nr 13-14, poz. 217), stwierdził, że nowe akty normatywne istotnie zmieniające obowiązujący dotychczas system ubezpieczeń społecznych, utrzymały konstrukcję, w myśl której pierwszeństwo przed regulacją zawartą w Kodeksie postępowania administracyjnego, mają przepisy postępowania zawarte w ustawie systemowej, stanowiąc w art. 123, że w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ustawa ta nadto przewidziała odrębny niż przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego tryb odwoławczy, wskazując w art. 83 ust. 2, że od decyzji organu rentowego wydanych w zakresie indywidualnych spraw dotyczących między innymi ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. W ocenie Sądu takim przepisem o charakterze szczególnym zawierającym odmienną regulację aniżeli zawarta w 219 k.p.a. jest przepis art. 83b ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym jeżeli przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego przewidują wydanie postanowienia kończącego postępowanie w sprawie, ZUS w tych przypadkach wydaje decyzję. W świetle ust. 2 tego przepisu od wydanych w trakcie postępowania innych postanowi...