Odsetki ustawowe w 2023 r. – 9,5%, 11,5%, 14,75% czy 16,75%?

Rada Polityki Pieniężnej, po posiedzeniu w dniach 5-6 września 2023 r., postanowiła obniżyć stopy procentowe NBP o 0,75 pkt. proc. Zatem od 7 września br. stopa referencyjna wynosi 6%. Przypomnijmy, że poprzednia zmiana stóp nastąpiła po posiedzeniu w dniu 7 września 2022 r., kiedy to RPP podjęła decyzję o podwyższeniu stopy referencyjnej NBP o 0,25 pkt. proc., tj. do poziomu 6,75%. W związku ze zmianą stóp procentowych NBP od 7 września 2023 r. zmieniają się również stawki odsetek ustawowych wynikających z Kodeksu cywilnego. Natomiast odsetki za opóźnienie określone w ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych zmieniły się 1 lipca 2023 r.

Zgodnie z komunikatem prasowym z posiedzenia RPP od 7 września 2023 r. stopy procentowe NBP wynoszą:

• stopa referencyjna 6,00% w skali rocznej;
• stopa lombardowa 6,50% w skali rocznej;
• stopa depozytowa 5,50% w skali rocznej;
• stopa redyskontowa weksli 6,05% w skali rocznej;
• stopa dyskontowa weksli 6,10% w skali rocznej.

Od 2016 roku, zgodnie z ustawą z 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1830), która wdrożyła dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z 16 lutego 2011 r. ws. zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, wysokość odsetek ustawowych zależy od tego, z jakiego tytułu są one naliczane.

Odsetki ustawowe

Odsetki, w tym odsetki ustawowe, mogą stanowić:

• wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału, albo
• formę odszkodowania za zwłokę w spełnieniu świadczeń pieniężnych.

Do 31 grudnia 2015 r. mieliśmy:

• odsetki ustawowe, które były uregulowane w Kodeksie cywilnym, a dotyczące zarówno sytuacji, gdy były należne od sumy pieniężnej, jak i za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego. W obu przypadkach obowiązywała ta sama stawka tych odsetek, określana w rozporządzeniu Rady Ministrów. Na 31 grudnia 2015 r. wynosiła ona 8% w stosunku rocznym,
• odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, o których była mowa w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Odsetki te były ustalane w wysokości odsetek za zwłokę określanej na podstawie art. 56 § 1 Ordynacji podatkowej, co oznaczało, że wynosiły dokładnie tyle, ile odsetki od zaległości podatkowych. Na 31 grudnia 2015 r. było to 8% w stosunku rocznym (czyli identycznie jak w przypadku odsetek ustawowych uregulowanych w Kodeksie cywilnym). Stawka ta była jednak ogłaszana nie w rozporządzeniach Rady Ministrów, lecz obwieszczeniach Ministra Finansów.

Od 1 stycznia 2016 r. wprowadzone zostały zarówno nowe zasady ustalania odsetek ustawowych, jak również dokonano zmiany w ich nazewnictwie. Obecnie mamy więc:

• odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej,
• odsetki ustawowe za opóźnienie,
• odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Nadal dwa pierwsze rodzaje odsetek ustawowych są uregulowane w Kodeksie cywilnym, a odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – w ustawie z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Co istotne, trzeba wiedzieć, że przepisy tej ustawy stanowią lex specialis wobec uregulowań Kodeksu cywilnego. Jest to wyraźnie wskazane w art. 4a ww. ustawy, który stanowi, że do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Oznacza to tyle, że w przypadku opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, należy stosować przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, a nie przepisy Kodeksu cywilnego.

Odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej

Zgodnie z art. 359 § 1 K.c., odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Dalsze przepisy stanowią, że jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona (czyli nie wynika na przykład z umowy), należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.

Odsetki ustawowe za opóźnienie

Odsetki te są naliczane za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego. I tak, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, w oparciu o postanowienia art. 481 § 1 K.c., wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Tu także, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego, ale już nie 3,5, jak to ma miejsce w przypadku odsetek ustawowych należnych od sumy pieniężnej, lecz 5,5 punktów procentowych.

Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie). W przypadku jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.

Ważne.
Nową wysokość odsetek stosuje się od dnia wejścia w życie uchwały Rady Polityki Pieniężnej ustalającej zmianę wysokości stopy referencyjnej. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych w którym tylko potwierdza, z opóźnieniem w stosunku do uchwały RPP, wysokość tych odsetek. 

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych

Ten rodzaj odsetek może być naliczany przez wierzyciela dłużnikowi, który opóźnił się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, przy czym transakcja miała charakter transakcji handlowej. Przez taką transakcję, zgodnie z postanowieniami art. 4 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, rozumie się umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony tej umowy, enumeratywnie wymienione w art. 2 tej ustawy (czyli między innymi przedsiębiorcy lub osoby wykonujące wolny zaw&...