Wspólność majątkowa między małżonkami – konsekwencje w VAT

Przyjęty przez małżonków ustrój wspólności majątkowej rodzi szereg konsekwencji podatkowych związanych przede wszystkim z ich aktywnością gospodarczą. Na gruncie podatku dochodowego przedsiębiorcy pozostający w związku małżeńskim, jeśli istnieje między nimi wspólność majątkowa, powinni szczegółowo analizować każdą transakcję w celu ustalenia zasad jej opodatkowania. Na szczęście, na gruncie podatku VAT obowiązują nieco bardziej jednolite reguły.

Małżonkowie jako podatnicy VAT

Definicja podatnika przyjęta dla celów podatku od towarów i usług jest bardzo ogólna. W świetle art. 15 ustawy o VAT każdy podmiot wykonujący samodzielnie działalność gospodarczą, również polegającą na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych dla celów zarobkowych, jest odrębnym podatnikiem.

Wobec powyższego każdy z małżonków prowadzących działalność jest traktowany jako odrębny podatnik VAT w stosunku do czynności, które faktycznie wykonuje we własnym imieniu i na własny rachunek.

Wykorzystanie towarów objętych wspólnością małżeńską

Jeśli więc tylko jeden z małżonków wykorzystuje rzeczy, które są objęte współwłasnością, to uznaje się, że tylko on działa jako podatnik VAT. Jednym z częstszych przypadków obrazujących opisaną sytuację jest wynajmowanie nieruchomości nabytej podczas małżeństwa. Wynajmujący, jako osoba wykorzystująca towar w sposób ciągły i dla celów zarobkowych, jest podatnikiem VAT na gruncie przepisów o tym podatku. W razie gdy towar jest własnością obojga małżonków, podatnikiem będzie ten, który faktycznie dokonuje czynności związanych z najmem (zawarł umowę, otrzymuje czynsz itp.).

Takie stanowisko zajmują również organy skarbowe, np. dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z 29 marca 2014 r., nr ILPP2/443-8/13-3/AD, stwierdził:

(...) podmiot świadczący usługę najmu będzie podatnikiem podatku od towarów i usług wówczas, gdy najem ten będzie wykonywał we własnym imieniu i na własny rachunek. Jeżeli przedmiotem najmu jest rzecz stanowiąca majątek wspólny małżonków, to podatnikiem podatku od towarów i usług, w okolicznościach wskazanych w art. 15 ustawy, będzie ten małżonek, który dokonał czynności podlegającej opodatkowaniu, czyli ten, który dokonuje wynajmu we własnym imieniu (jest stroną czynności prawnej). Natomiast jeżeli małżonkowie dokonali czynności wspólnie, to każdy z nich z osobna jest podatnikiem podatku od towarów i usług.

Podobne podejście zaprezentował też dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji 5 stycznia 2009 r., nr IPPP3/443-14/08-6/RK.

Taka wykładnia przepisów może się okazać niezwykle korzystna dla małżonków, którzy mają możliwość wyboru, które z nich działa jako podatnik VAT. Przykładowo, jeśli żona prowadzi działalność opodatkowaną VAT, a od najmu małżonkowie nie chcą odprowadzać podatku od towarów i usług, to wystarczy, że umowę najmu podpisze mąż, który nie jest czynnym podatnikiem VAT. O ile obrót męża z tytułu najmu nie przekroczy rocznie kwoty 150 000 zł, to świadczone usługi będą wolne od podatku (na podstawie zwolnienia z art. 113 ustawy o VAT).

Oczywiście przykład ten dotyczy najmu użytkowego, ponieważ najem nieruchomości mieszkalnej na cele mieszkalne korzysta ze zwolnienia przedmiotowego z VAT. Ten rodzaj najmu również lepiej „przypisać” do małżonka nieprowadzącego innej działalności opodatkowanej VAT, u czynnego podatnika obrót zwolniony może bowiem przyczynić się do ograniczenia prawa do odliczenia VAT.

Transakcje między małżonkami

Więcej wątpliwości powstaje w przypadku, gdy zarówno maż, jak i żona działają jako podatnicy VAT, a przedmiotem transakcji jest majątek wspólny. Na gruncie PIT skutki takich transakcji są uzależnione od rodzaju majątku, który jest przekazywany między przedsiębiorcami. Dla celów VAT to, czy przedmiotem transakcji jest środek trwały, czy inna rzecz, nie ma natomiast znaczenia. Zgodnie z definicją, za dostawę towarów uznaje się bowiem przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Przepisy nie wymagają więc, by przeniesiona została własność rzeczy, uznając za dostawę towarów m.in. ustanowienie prawa użytkowania wieczystego. Wydaje się więc, że uwzględniając literalne brzmienie przepisów, nie ma przeszkód, by transakcje przekazania majątku wspólnego między firmami małżonków zostały opodatkowane VAT.

Tak też twierdzą organy skarbowe w wydawanych interpretacjach indywidualnych. Przykładowo dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 24 kwietnia 2012 r., nr IPPP2/443-128/12-2/IG, doszedł do wniosku, że:

(...) Niezależnie od istniejących stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami, w transakcjach zawieranych pomiędzy nimi mamy do czynienia z wykonywaniem czynności opodatkowanych pomiędzy dwoma odrębnymi podmiotami. Oznacza to, że w momencie dostawy towarów czy świadczenia usług małżonek powinien wystawić fakturę VAT dla współmałżonka i opodatkować daną transakcję tak jak każdą inną czynność podlegającą podatkowi od towarów i usług. Środki trwałe, wyposażenie biurowe, materiały podstawowe i pomocnicze oraz towary handlowe będące przedmiotem zakupu dokonanego przez Wnioskodawcę od małżonka, w świetle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią (przy istnieniu wspólności majątkowej) niewątpliwie majątek wspólny małżonków, jednakże w świetle przepisów ustawy o podatku od towarów i usług są to towary, które Wnioskodawca nabył w związku z prowadzoną przez niego opodatkowaną działalnością gospodarczą, i w takim też celu je wykorzystuje.

A zatem przekazanie majątku objętego wspólnością małżeńską między małżonkami działającymi jako odrębni podatnicy VAT podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Wiąże się to z obowiązkiem wystawienia faktury i naliczenia VAT przez małżonka „zbywającego” rzeczy oraz prawem do odliczenia tego podatku po stronie małżonka – „nabywcy”. Oczywiście także na gruncie VAT istotne jest to, by transakcje między małżonkami, czyli podmiotami powiązanymi, były przeprowadzane na warunkach rynkowych.

Magdalena Płachecka

Zobacz także:

Wspólność majątkowa między małżonkami – konsekwencje w podatku dochodowym