VAT: Likwidacja przedsiębiorstwa zmarłego

Ze specyficzną sytuacją mamy do czynienia w razie śmierci podatnika. Bez wątpienia śmierć osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą (czynnego podatnika VAT) stanowi koniec bytu prawnego tego podmiotu, a co za tym idzie – z oczywistych względów podatnik nie będzie mógł dokonać szeregu formalności związanych z zaprzestaniem wykonywania czynności opodatkowanych. Zatem kto i kiedy przejmie obowiązki po zmarłym podatniku?

Sporządzenie spisu z natury

Zacznijmy od obowiązku sporządzenia spisu z natury przez spadkobierców. Czy są oni zobowiązani do sporządzenia rozliczenia? W szczególności jeśli chodzi o sytuację, w której spadkobierca postanawia kontynuować działalność zmarłego?

Otóż nie. Ustawa o VAT nie wymienia wprost skutków prawnych związanych ze śmiercią podatnika VAT, jednakże śmierć podatnika jest jedną z form zakończenia bytu prawnego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, a więc także zakończeniem występowania podmiotu w obrocie gospodarczym w charakterze podatnika VAT.

Jak pamiętacie, podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Byt prawny podatnika – osoby fizycznej, na którego przepisy podatkowe nakładają obowiązek podatkowy, ustaje z chwilą jego śmierci. W myśl art. 12 ust. 2 ustawy o NIP w razie zgonu lub ustania bytu prawnego podatnika, nadany NIP wygasa, z wyjątkiem przypadków wymienionych w ust. 1 i 1a.

Zgodnie z art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi czwartej kodeksu – Spadki. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

Podkreślmy, że prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa podatkowego nie należą do spadku. Ich sukcesja jest możliwa jedynie na podstawie i w granicach przepisów Ordynacji podatkowej (dalej: O.p.). Kwestię sukcesji podatkowej reguluje przede wszystkim art. 97 § 1 O.p., w myśl którego spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Według art. 97 § 2 O.p. jeżeli na podstawie przepisów prawa podatkowego spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek.

Z powyższego wynika, że spadkobiercy nie wstępują w prawa i obowiązki spadkodawcy wynikające z przepisów prawa podatkowego, lecz przejmują z mocy prawa wszelkie prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, a prawa niemajątkowe pod warunkiem kontynuacji działalności prowadzonej uprzednio przez spadkodawcę.

Natomiast art. 98 § 1 O.p. stanowi, że do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego (dalej: K.c.) o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Artykuł 924 K.c. przesądza, że spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, a spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (art. 925 K.c.). Prawa i obowiązki zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców. Z tym momentem następuje ustalenie, kto staje się spadkobiercą oraz co wchodzi w skład masy spadkowej.

Wskazać jednocześnie należy, że zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa spadkobierców. Zgodnie z zapisami ustawy o VAT jeżeli podatnik zarejestrowany jako podatnik VAT zaprzestał wykonywania czynności podlegającej opodatkowaniu, jest on obowiązany zgłosić zaprzestanie działalności naczelnikowi urzędu skarbowego; zgłoszenie to stanowi dla naczelnika urzędu skarbowego podstawę do wykreślenia podatnika z rejestru jako podatnika VAT. Zgłoszenia o zaprzestaniu dzi...