PIT od świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny - MF odpowiada RPO

Obowiązujące regulacje podatkowe nie powodują, że podatek PIT jest pobierany od świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny pochodzących z odrębnego majątku małżonków. Tego rodzaju świadczenia, co prawda nie są wyłączone z zakresu przedmiotowego ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ale nie podlegają opodatkowaniu. Podatek od świadczeń w postaci zapewnienia rodzinie wyżywienia, mieszkania, ubrania, usług o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym, kulturalnym, wypoczynkowym, etc., nie zaistnieje bowiem na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy PIT - wyjaśnia Minister Finansów.

Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich z 3 kwietnia 2024 r. znak V.511.521.2023.EG, do Ministra Finansów

Na tle napływających do mojego Biura skarg obywatelskich zasygnalizowany został problem dotyczący opodatkowania świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny, w przypadku istnienia między małżonkami rozdzielności majątkowej.

W tym kontekście wskazać należy, że w świetle przepisów ustawy o PIT[1]wyłączone z opodatkowania zostały świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny, objęte wspólnością majątkową małżeńską. Wedle regulacji zawartej w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym[2], oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Przywołany przepis stanowi konkretyzację ogólnego obowiązku małżonków do wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny[3]. A jedną z form współdziałania jest obowiązek dostarczenia środków w celu prawidłowego funkcjonowania rodziny. W orzecznictwie wskazuje się, że celem obowiązku przewidzianego w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest uzyskanie od obojga małżonków środków materialnych do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rodziny jako całości oraz zaspokojenia uzasadnionych potrzeb jej poszczególnych członków, przy zachowaniu zasady równej stopy życiowej[4].

Niespełnianie lub nienależyte spełnianie powyższego obowiązku w trakcie trwania małżeństwa daje podstawę do wystąpienia przez jednego z małżonków do sądu z wnioskiem o zasądzenie świadczenia w celu zaspokojenia potrzeb rodziny[5]. Ponadto, przywołana regulacja może być podstawą materialnoprawną wniosku o udzielenie zabezpieczenia alimentów na rzecz małżonka w trakcie trwania procesu o rozwód lub o separację[6]. Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny wygasa na skutek ustania małżeństwa[7] poprzez uprawomocnienie się wyroku rozwodowego lub w przypadku orzeczenia separacji małżonków. Do wygaśnięcia omawianego obowiązku nie prowadzi natomiast separacja faktyczna.

Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny jest niezależny od ustroju majątkowego, w jakim pozostają małżonkowie[8]. W związku z powyższym, małżonkowie są obowiązani do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny zarówno w przypadku istnienia wspólności, jak i rozdzielności majątkowej. Co jednak istotne, okoliczność łączącego małżonków ustroju majątkowego w tym przypadku ma fundamentalne znaczenie w aspekcie podatkowym.

Ustawodawca postanowił, że wyłączenie z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych dotyczy tylko świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, objętych wspólnością majątkową małżeńską. Przepis ten został wprowadzony do porządku prawnego z dniem 1 stycznia 2007 r. m.in. na skutek interwencji ówczesnego Rzecznika Praw Obywatelskich wskazujących na brak podstaw do opodatkowania świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny[9]. W uzasadnieniu do ustawy zmieniającej[10] wprost wskazano, że celem tych regulacji jest wyłączenie od opodatkowania przychodów, gdy jeden z małżonków (w istniejącym małżeństwie) nie chce dobrowolnie łożyć na utrzymanie rodziny i zostaje do tego zobligowany przez sąd. Jednocześnie podkreślono, że w przypadku normalnych relacji zachodzących w rodzinie, gdy jeden z małżonków przekazuje drugiemu środki finansowe na wydatki związane z utrzymaniem rodziny, nie dochodzi do opodatkowania tych środków. Finalnie dodano jednak zapis, zgodnie z którym wprowadzone wyłącznie z opodatkowania dotyczy wyłącznie sytuacji, w której mamy do czynienia ze wspólnością majątkową małżeńską.

W konsekwencji, wobec literalnego brzmienia art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT, organy podatkowe stoją na stanowisku, zgodnie z którym po ustanowieniu rozdzielności majątkowej świadczenie na zaspokajanie kosztów utrzymania rodziny stanowi przychód z innych źródeł[11] i podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych[12]. Podobne stanowisko prezentowane jest w orzecznictwie sądów administracyjnych, w którym podnosi się, że dla objęcia opodatkowaniem świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny decydujące znacznie ma data, od której świadczenia te przestają być dokonywane w ramach małżeńskiej wspólności majątkowej[13].

Wobec powyższego powstaje zasadnicze pytanie, czy nie byłoby uzasadnione wyłączenie spod opodatkowania świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny także w ramach ustroju rozdzielności majątkowej. Wskazać należy, że sama zmiana ustroju majątkowego między małżonkami nie ma żadnego wpływu na istnienie obowiązku wzajemnej pomocy, a także przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny[14]. Z racji tego, w mojej ocenie, zróżnicowanie sytuacji podatkowej osób otrzymujących świadczenie wypłacane na zaspokojenie potrzeb rodziny ze względu na istniejący między małżonkami ustrój majątkowy może budzić istotne zastrzeżenia. Skoro ustawodawca daje możliwość małżonkom ustanowienia rozdzielności majątkowej (co może występować przecież od początku trwania małżeństwa), to nie sposób tylko z tego powodu niekorzystnie kształtować sytuacji podatkowej osoby uprawnionej do otrzymania świadczenia na zaspokajanie potrzeb rodziny, nawet w przypadku sądowego nakazu realizacji tego ustawowego obowiązku. W tym wypadku nadrzędny jest bowiem cel świadczenia, który niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z ustrojem wspólności czy też rozdz...