Omyłkowa wpłata kwoty VAT na rachunek innego podmiotu

Ludzie bywają omylni i w natłoku obowiązków i czynności do wykonania może się zdarzyć, iż przedsiębiorca przez pomyłkę przeleje kwotę podatku wynikającą z faktury na rachunek vatowca innego niż kontrahent. Czy taki błąd może podatnikowi przynieść jakiś uszczerbek finansowy? Może się wydawać, że taki był zamiar aktualnego ustawodawcy przedkładającego własne interesy nad dobro podatników i nieskorego do respektowania zasady proporcjonalności VAT.

Realizacja płatności w trybie split payment

Zgodnie z art. 108a ust. 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług mechanizm podzielonej płatności polega na tym, że:

• zapłata całości lub części kwoty podatku, wynikającej z otrzymanej faktury, jest dokonywana na rachunek VAT,
• zapłata całości lub części kwoty odpowiadającej wartości netto, wynikającej z otrzymanej faktury dokonywana jest na rachunek bankowy albo rachunek w SKOK-u, dla których prowadzony jest rachunek VAT, albo jest rozliczana w inny sposób.

Nabywca opłacający należność za nabyty towar lub usługę dokonuje więc płatności na dwa rachunki bankowe:

• kwoty netto na rachunek bankowy sprzedawcy,
• kwoty VAT na jego rachunek VAT.

Istota tego mechanizmu polega na zapewnieniu fiskusowi nieograniczonego dostępu do kwoty VAT wynikającej z każdej transakcji rozliczanej w tym trybie i praktycznym pozbawieniu nabywcy dostępu do tych środków.

Realizacja płatności w trybie split payment następuje przy zastosowaniu odpowiedniego komunikatu przelewu. Podatnik przekazuje w nim następujące dane:

• kwotę odpowiadającą całości albo części kwoty podatku wynikającej z faktury, która ma być opłacona w trybie split payment,
• kwotę odpowiadają całości albo części wartości sprzedaży brutto,
• numer faktury, w związku z którą dokonywana jest płatność,
• numer, za pomocą którego dostawca towaru lub usługodawca jest zidentyfikowany na potrzeby podatku.

Odpowiedzialność solidarna

Ludzie bywają omylni i w natłoku obowiązków i czynności do wykonania może się zdarzyć, iż przedsiębiorca przez pomyłkę przeleje kwotę podatku wynikającą z faktury na rachunek vatowca innego niż kontrahent. Czy taki błąd może podatnikowi przynieść jakiś uszczerbek finansowy? Może się wydawać, że taki był zamiar aktualnego ustawodawcy przedkładającego własne interesy nad dobro podatników i nieskorego do respektowania zasady proporcjonalności VAT.

Zgodnie bowiem z art. 108a ust. 5 ustawy o VAT w przypadku, gdy płatność zostanie dokonana przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności na rzecz podatnika innego niż na fakturze stanowiącej podstawę jego zastosowania, podatnik na rzecz którego dokonano tej płatności odpowiada solidarnie wraz z dostawcą tych towarów lub usługodawcą, za nierozliczony przez dostawcę lub usługodawcę podatek, wynikający z tej transakcji do wysokości kwoty otrzymanej na rachunek VAT. Oznacza to, że fiskus może żądać według swego wyboru całości VAT, który trafił na rachunek niewłaściwego podatnika od niego, przedsiębiorcy który dokonał pomyłkowej wpłaty lub obydwu z nich łącznie.

Na przedsiębiorcy, który otrzymał nienależną mu kwotę VAT nie spoczywa żaden obowiązek podatkowy, nie jest on w ogóle podatnikiem w kwestii rozliczenia tego podatku przez błędnie dokonującego wpłaty. Powinien on jedynie taką kwotę zwrócić jako nienależną i na tym sprawa powinna się zakończyć. Gdyby nie ww. art. 108a ust. 5 powołanej ustawy, który skonstruowano tak, że organ podatkowy VAT ma otrzymać, a od kogo ma już niewielkie znaczenie.

Nienależny VAT należy przekazać lub zwrócić

Ustawa o VAT daje możliwość uniknięcia odpowiedzialności solidarnej. Zgodnie z art. 108a ust. 6 tejże ustawy jest ona wyłączona w przypadku dokonania przez przedsiębiorcę, który otrzymał nienależną mu kwotę VAT płatności na rachunek VAT dostawcy towarów lub usługodawcy wskazanego na fakturze albo zwrotu otrzymanej płatności na rachunek VAT podatnika, od którego otrzymano tę wpłatę, niezwłocznie po powzięciu informacji o jej otrzymaniu, w kwocie otrzymanej na rachunek VAT.

Tak więc odpowiedzialność solidarna wyłączona jest po spełnieniu alternatywnie poniższych warunków:

• dokonania płatności na rachunek VAT sprzedawcy wskazanego na fakturze w kwocie otrzymanej na rachunek VAT,
• zwrotu otrzymanej płatności na rachunek VAT podatnika, od którego przedsiębiorca otrzymał tę płatność, niezwłocznie po dowiedzeniu się o kwocie otrzymanej na rachunek VAT.

Odbiorca błędnie zaadresowanego przelewu ma więc dwie możliwości. Może wpłaconą kwotę przekazać na rachunek sprzedawcy stosując mechanizm podzielonej płatności. W praktyce może to być sposób trudny do zrealizowania ponieważ błędnie wybrany odbiorca nie musi orientować się kto jest faktycznym sprzedawcą. Zatem zwrot środków sprzedawcy może być utrudniony.

Druga możliwość wydaje się prostsza do realizacji. Polega ona bowiem na zwrocie otrzymanej kwoty przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności na rachunek podmiotu, który dokonał przelewu. Jednakże warunkiem uwolnienia się od odpowiedzialności solidarnej w ten sposób jest dokonanie zwrotu „niezwłocznie” po dowiedzeniu się o otrzymaniu tej kwoty.

Kluczowe w tej kwestii znaczenie ma niezwłoczność wykonania zwrotu. Pojęcie niezwłocznie na gruncie prawa administracyjnego rozumiane jest jako realizacja „bez zbędnej zwłoki”, „natychmiast”, „od razu”, jednak niezbędne jest wzięcie pod uwagę okoliczności danej sprawy. Jednakże zasadę stanowi uznanie za działanie niezwłoczne dokonane w ciągu 7 dni. Owa niezwłoczność w określonych sytuacjach może być nawet dwukrotnie dłuższa. Przykładem może być choroba podatnika, klęska żywiołowa. Podatnik aby uchronić się przed odpowiedzialnością solidarną powinien dokonać zwrotu nienależnej mu kwoty jak najszybciej, bowiem termin „niezwłocznie” jest pojęciem wybitnie ocennym i nie zawsze musi być pojmowany w taki sam sposób.

"Niezwłocznie" to także po pięciu dniach

Zagadnienie zwrotu otrzymanych nienależnie na rachunek VAT środków było przedmiotem interpretacji indywidualnej z 22 maja 2018 r., sygn. 0114-KDIP1-1.4012.247.2018.1.RR. Dyrektor stwierdza w niej, że ustawodawca nie wskazuje wprost okresu, w ciągu którego podatnik ma dokonać płatności na rachunek VAT podatnika, od którego płatność wpłynęła. Jego zdaniem uprawnienie do wyłączenia odpowiedzialności solidarnej będzie dopuszczalne jeżeli podatnik w terminie nie dłuższym niż pięć dni roboczych od dnia potwierdzenia przez bank wpływu należności przekaże otrzymaną wierzytelność wierzycielowi, również stosując do swego przelewu podzieloną płatność.

Przeciwko obowiązkowi odpowiedzialności solidarnej w przypadku wpłaty kwoty VAT na konto niewłaściwego podmiotu przytoczyć należy argument wynikający z zasad wykładni językowej.
W art. 108a ust. 5 ustawy o VAT ustawodawca użył sformułowania „płatność”. Zgodnie ze słownikiem języka polskiego PWN oznacza ono „obowiązek regulowania zobowiązań pieniężnych w określonym terminie”. Zatem aby było możliwe wpłacenie należności, wpłacane kwoty muszą być należne. Nie mogą to być środki wpłacane pomyłkowo. Tym samym przelew dokonany przez pomyłkę nie stanowi realizacji jakiejkolwiek płatności i do zapłaty w takim przypadku nie dochodzi. W konsekwencji pomyłkowe przelanie środków pieniężnych na rachunek innego podmiotu niż wskazany na fakturze nie rodzi skutku w postaci solidarnej odpowiedzialności mającej źródło ww. przepisie. Podmiot, który otrzymał błędną wpłatę nie jest obciążony żadnymi obowiązkami podatkowymi. Jedyną powinnością jaką można mu przypisać jest obowiązek zwrotu otrzymanej kwoty stanowiącej kwotę nienależną a mający podstawę w art. 410 Kodeksu cywilnego.

Trudno więc moim zdaniem doszukać się jakichkolwiek podstaw do zastosowania solidarnej odpowiedzialności za zobowiązanie w VAT wobec podmiotu, na którego rachunek VAT trafiła w sposób omyłkowy jakakolwiek wpłata z tytułu tego podatku.

Adam Okonkwo