Umowa dożywocia, czyli jak uniknąć zapłaty zachowku

W sytuacji gdy spadkobierca żyjący w nowym związku małżeńskim chce pozbawić spadku dzieci z pierwszego małżeństwa, nie musi korzystać z instytucji wydziedziczenia - najczęściej zawiera z małżonkiem umowę o dożywocie. W ten sposób własność nieruchomości zostaje przeniesiona, a co więcej, nie uwzględnia się jej przy obliczaniu zachowku. Problem ten rozwiązać by mogło uregulowanie umowy dożywocia w taki sposób, aby nie można jej było zawrzeć między małżonkami, lub też doliczanie do spadku nieruchomości przekazanych w ramach umowy dożywocia zawartej między krewnymi.

Interpelacja nr 9257 do ministra sprawiedliwości w sprawie umów o dożywocie

Szanowny Panie Ministrze,

do mojego biura poselskiego zgłaszane są postulaty dotyczące nadużywania instytucji dożywocia, o której mowa w art. 908 i kolejnych Kodeksu cywilnego. Umowa dożywocia między małżonkami w wielu przypadkach jest zawierana zamiast wydziedziczenia, ponieważ w takim wypadku nie muszą zostać spełnione przesłanki do wydziedziczenia z art. 1008 k.c. Obecnie, aby skutecznie kogoś wydziedziczyć, uprawniony do zachowku musi:

1. wbrew woli spadkodawcy postępować uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub
2. dopuścić się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub
3. uporczywie nie dopełniać względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jednocześnie, zgodnie z art. 1010 § 1 k.c., spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

W sytuacji gdy spadkobierca żyjący w nowym związku małżeńskim chce pozbawić spadku dzieci z pierwszego małżeństwa, nie musi korzystać z instytucji wydziedziczenia - najczęściej zawiera z małżonkiem umowę o dożywocie. W ten sposób własność nieruchomości zostaje przeniesiona, a co więcej, nie uwzględnia się jej przy obliczaniu zachowku. Postępowanie takie jest w rzeczywistości obejściem prawa, gdyż celem zawarcia umowy dożywocia nie jest opieka i zaspokojenie podstawowych potrzeb dożywotnika, lecz pozbawienie części zstępnych należnego im zachowku.

Wskazać należy, że sytuacja taka dotyczy najczęściej spadkodawców majętnych, których było stać na skorzystanie z usług zawodowego prawnika, od którego dowiedzieli się o możliwości przekazania nieruchomości poprzez umowę dożywocia.

Osoby zgłaszające uwagi do mojego biura wskazują, że problem ten rozwiązać by mogło uregulowanie umowy dożywocia w taki sposób, aby nie można jej było zawrzeć między małżonkami, lub też doliczanie do spadku nieruchomości przekazanych w ramach umowy dożywocia zawartej między krewnymi.