Odpowiedzialność za zobowiązania wspólników spółek osobowych prawa handlowego – podobieństwa i różnice

Do spółek osobowych prawa handlowego zalicza się: spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową oraz spółkę komandytowo – akcyjną. Spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej, co w praktyce oznacza, iż nie są one odrębnymi od wspólników podmiotami. Majątek spółek osobowych stanowi wspólny majątek wspólników, zaś za zobowiązania tychże spółek odpowiedzialność ponoszą ich wspólnicy, co stanowi jedną z zasadniczych różnic pomiędzy spółkami osobowymi a spółkami kapitałowymi, tj. spółką z ograniczoną odpowiedzialności oraz spółką akcyjną.

Szczegółowe zasady odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółek osobowych zależą od typu konkretnej spółki. Generalną zasadą jest, że do konkretnego typu spółki osobowej stosujemy przepisy zawarte w tym dziale ksh, który dotyczy danej spółki. Z kolei w odniesieniu do spółki partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo akcyjnej – w sprawach nieuregulowanych w konkretnym dziale ksh - do spółek tych zastosowanie znajdą odpowiednie przepisy o spółce jawnej.

1. Spółka jawna

Zgodnie z § 2 art. 22 ksh „każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31”.

Wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki prywatnoprawne (tj. z tytułu czynności prawnych, czynów niedozwolonych itp.) i za niektóre publicznoprawne (tj. za zaległości podatkowe spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki).

Jest to odpowiedzialność:

- osobista: wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem osobistym;
- nieograniczona: w praktyce oznacza, iż w stosunkach zewnętrznych nie można ograniczyć tej odpowiedzialności wspólnika. Dopuszczalne są natomiast wewnętrzne ograniczenia odpowiedzialności wspólników, jednakże nie wpływają one na stosunki z osobami trzecimi.
- solidarna: wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich wspólników łącznie, bądź od kilku z nich lub też od każdego z osobna;
- subsydiarna: kodeks spółek handlowych w art. 31 wprowadził istotne novum zwane zasadą subsydiarności. Odpowiedzialność ta charakteryzuje się tym, iż wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika, dopiero wówczas, kiedy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Konsekwencją tego jest to, iż wierzyciel musi podjąć uprzednią próbę zaspokojenia się z majątku spółki, a dopiero wówczas, gdy okaże się to niemożliwe – uprawniony jest do skierowania egzekucji do majątku osobistego wspólnika (wspólników). Powyższy przepis nie zakazuje, zatem wniesienia pozwu przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, jednakże skierowane przeciwko wspólnikowi powództwo będzie mogło zostać zrealizowane, dopiero w razie bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. W doktrynie, jak i judykaturze przyjmuje się, iż w sytuacji, kiedy pozew został wniesiony wyłącznie przeciwko spółce - nie jest konieczne wytaczanie osobnego powództwa przeciwko wspólnikom, albowiem art. 7781 k.p.c. pozwala na nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom spółki jawnej, choćby tytuł egzekucyjny był wystawiony wyłącznie przeciwko spółce.

Regułą przy tym jest, iż wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki powstałe w czasie, gdy byli oni wspólnikami.
Zwrócić jednakże należy uwagę na fakt, iż istnieją sytuacje, kiedy ramy czasowe tej odpowiedzialności zostają rozszerzone, tj.:
nowy wspólnik przystępujący do spółki odpowiada także za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jego przystąpienia;
kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, który wniósł do spółki przedsiębiorstwo, odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki.

2. Spółka partnerska

Istotą spółki partnerskiej jest ograniczenie odpowiedzialności wspólnika (partnera), który odpowiada za:

- zobowiązania spółki, które powstały w związku z wykonywaniem przez niego wolnego zawodu w spółce – co w praktyce oznacza, iż za zobowiązania spółki odpowiadać będzie ten z partnerów, który dopuścił się tzw. błędu w sztuce;
- za zobowiązania powstałe w wyniku działań lub zaniechań osób podległych jego kierownictwu.

Generalnie, zatem ograniczenie odpowiedzialności partnerów dotyczy puli zobowiązań, za które odpowiadają te osoby.
Wskazać należy, iż partnerzy odpowiadają również za:

- ogólne (nie związane z wykonywaniem wolnego zawodu) zobowiązania spółki, takie jak np. remont lokalu, zakup mebli; oraz
- zobowiązania podatkowe spółki i wspólników, wynikające z działalności tejże spółki.

W powyższych dwóch przypadkach odpowiedzialność partnerów ma charakter nieograniczony, osobisty, solidarny i subsydiarny, gdyż zgodnie z art. 89 ksh w sprawach nieuregulowanych do spółki partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej.

Partnerzy z kolei nie ponoszą odpowiedzialności za:

- zobowiązania spółki powstałe: w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu (za "błędy w sztuce"), ani też
- za zobowiązania będące następstwem działań lub zaniechań osób podległych kierownictwu innych partnerów (art. 95 § 1 ksh).

Przepis art. 95 § 1 ksh ma charakter dyspozytywny, albowiem zgodnie z jego § 2 - w umowie spółki można zastrzec, iż jeden albo większa liczba partnerów przyjmą na siebie odpowiedzialność na zasadach przewidzianych dla wspólników spółki jawnej. Rozszerzenie odpowiedzialności danego partnera wymaga jednakże zgody samego zainteresowanego.

W sytuacji, gdy zobowiązanie powstanie w związku z tym, iż żaden z partnerów nie zajął się zleceniem przyjętym przez spółkę mogą pojawić się trudności w ustaleniu zasady odpowiedzialności partnerów, g...