System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej (STIR) funkcjonujący od 2018 r. to nowe narzędzie kontrolująco-analityczne, zaprojektowane do skuteczniejszej walki z przestępczością podatkową. Ma ono przeciwdziałać wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Wraz z wprowadzeniem STIR, Szef Krajowej Administracji Skarbowej zyskał szeroki zakres nowych uprawnień, a instytucje finansowe, tj. banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, kolejne obowiązki. Czy przedsiębiorcy powinni obawiać się wprowadzonej niedawno regulacji?
Czym jest STIR?
Mechanizm STIR polega na przetwarzaniu według ściśle określonych algorytmów danych przekazywanych przez banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i), celem ustalenia wskaźnika ryzyka wykorzystywania sektora bankowego do wyłudzeń skarbowych, zwłaszcza w zakresie dotyczącym podatku VAT. Służy on także do przekazywania zebranych informacji o wskaźniku ryzyka do Centralnego Rejestru Danych Podatkowych oraz do systemów teleinformatycznych banków i SKOK-ów. Wynikiem przetwarzania danych będzie automatycznie generowana informacja o wskaźniku ryzyka, która może stanowić podstawę do podjęcia czynności przez szefa KAS oraz organy mu podległe.
Dane, o których mowa, to informacje o rachunkach rozliczeniowych otwieranych i prowadzonych przez tzw. podmioty kwalifikowane, a także dzienne zestawienia transakcji dotyczących tych rachunków. Do podmiotów kwalifikowanych zaliczone zostały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby niebędące przedsiębiorcami, ale wykonujące działalność zarobkową oraz osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, ale mające zdolność prawną. STIR nie obejmuje zatem swoim zakresem prywatnych rachunków bankowych osób fizycznych, służących do ich osobistych rozliczeń.
Kto jest szczególnie narażony?
Poza przytoczonymi algorytmami, stanowiącymi zasadniczą prawnie chronioną tajemnicę sektora bankowego, izba rozliczeniowa, określając wskaźnik ryzyka, stosuje szczególne kryteria umożliwiające precyzyjne typowanie podejrzanych procederów. Wyróżnia się pięć kategorii tych kryteriów.
Pierwszą kategorię stanowią kryteria ekonomiczne, polegające na ocenie dokonywanej przez podmiot kwalifikowany transakcji, uwzględniające otoczenie gospodarcze, w jakim transakcja jest realizowana, w szczególności mając na uwadze cel prowadzonej działalności gospodarczej. Na celowniku znajdą się zatem przedsiębiorstwa o zbyt skomplikowanej strukturze własności, którą trudno uzasadnić, uwzględniając rodzaj prowadzonej działalności, czy też wykorzystujące w niej wielu pośredników albo takie, gdzie dominujący udział stanowią rozliczenia gotówkowe. Podejrzenia może wzbudzić także dokonywanie transakcji nieuzasadnionych charakterem prowadzonej działalności.
Drugą kategorię stanowią kryteria geograficzne, które polegają na weryfikowaniu transakcji dokonywanych z podmiotami pochodzącymi z państw, w których występuje znaczne zagrożenie wyłudzeń skarbowych. Dotyczy to w szczególności krajów niemających skutecznych systemów zwalczania przestępczości podatkowej, o wysokim stopniu działalności przestępczej oraz korupcji lub państw objętych embargiem oraz sankcjami czy też podobnymi środkami nałożonymi przez instytucje i organizacje międzynarodowe. Takie kraje to m.in. Wyspy Bahama, Panama, Puerto Rico, Tunezja, Wyspy Dziewicze oraz Jemen.
Trzeci rodzaj to kryteria przedmiotowe, które pozwalają ocenić prowadzoną przez podmiot kwalifikowany działalność gospodarczą z punktu widzenia podatności na wyłudzenia skarbowe. W szczególności dotyczy to ryzyka odnoszącego się do poszczególnych transakcji, świadczonych usług czy też dostaw towarów. Narażone na kontrolę będą zatem podmioty, których transakcje sprzyjają anonimowości, w których zapłata następuje od nieznanych lub niepowiązanych osób trzecich lub też dokonywana jest w zasadzie tylko w formie gotówkowej albo bez określonych zabezpieczeń.
Natomiast kryteria behawioralne odnoszą się do nietypowych w danej sytuacji zachowań podmiotu kwalifikowanego. W zakresie współdziałania z instytucjami finansowymi zachowania te mogą polegać np. na dokonywaniu nietypowych operacji pieniężnych czy też takich, które w danym czasie nie mają racjonalnego uzasadnienia i odbiegają od zachowań stosowanych dotychczas.
Ostatnie z kryteriów to kryterium powiązań. Polega ono na istnieniu powiązań podmiotu kwalifikowanego z innymi podmiotami, co do których występuje podejrzenie, że uczestniczą lub organizują działania mające związek z wyłudzeniami skarbowymi, w tym przede wszystkim podatku VAT. Warto zatem skrupulatnie dobierać kontrahentów przedsiębiorstwa, aby uniknąć narażania się na nieprzyjemności ze strony organów kontroli skarbowej.
Komu jeszcze może zaszkodzić STIR?
Poza przedsiębiorcami, którzy swoimi działaniami wypełniają przedstawione kryteria, narażone na weryfikację będą również m.in. firmy, które po odmowie rejestracji (na potrzeby VAT) przez jeden urząd skarbowy próbowały zarejestrować się w innym, a także przedsiębiorstwa, które ubiegają się o zwrot VAT lub podmioty „uśpione", które nie dokonują obecnie żadnych transakcji, lecz mogą uaktywnić się np. jako „znikający podatnik" i zostać wykorzystane w karuzeli podatkowej. STIR przekaże fiskusowi także informacje o tym, że przedsiębiorstwo założyło nowy rachunek (także przez Internet), który może zostać wykorzystany do transferu pieniędzy pochodzących np. z wyłudzenia VAT.
Jak uniknąć negatywnych konsekwencji?
Wprowadzenie mechanizmu STIR do systemu podatkowego jest kolejnym narzędziem do zwalczania nadużyć w prawie podatkowym. W założeniu ma on eliminować z obrotu gospodarczego „podstawionych przedsiębiorców” i przez to wzmacniać bezpieczeństwo w obrocie gospodarczym. Należy być jednak bardzo ostrożnym w ocenie tego, czy podmioty, które STIR identyfikuje jako „ryzykowne”, biorąc udział w przestępczych procederach, dokonują wyłudzeń podatkowych czy też unikają regulowania zobowiązań podatkowych. Może przecież mieć miejsce wiele sytuacji, które algorytm błędnie zinterpretuje, a stygmatyzowanie podejrzanych podatników przyniesie znacznie więcej szkód niż pożytku. Aby uniknąć niepotrzebnych problemów, warto przeprowadzić audyt polityki finansowej w firmie, ze szczególnym uwzględnieniem płatności dokonywanych z podmiotami powiązanymi oraz firmami o wątpliwej wiarygodności biznesowej i podatkowej.
Autor:
radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi.
Hasła tematyczne: przedsiębiorca, podatek od towarów i usług (vat), stir, system teleinformatyczny izby rozliczeniowej
