Odszkodowanie za śmierć pracownika a koszt podatkowy

Na pracodawcy ciąży wiele obowiązków związanych z wypłacaniem świadczeniem na rzecz pracowników. Jednym z istotniejszych jest obowiązek wypłaty odszkodowań za wypadki przy pracy. W pewnych sytuacjach odszkodowanie takie otrzymuje rodzina zmarłego pracownika.

Prawo do odszkodowania

W przypadku gdy pracownik ulegnie wypadkowi, ma on prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania na zasadach określonych w ustawie z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121, z późn. zm.; dalej: k.c.).

Zgodnie z art. 444 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Z kolei w myśl § 2 ww. przepisu, jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych

Przy wypłacie pracownikowi odszkodowania powstaje pytanie, czy wydatek taki może stanowić koszt podatkowy. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 851, z późn. zm.; dalej: ustawa o CIT) kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1.

Jednocześnie, w katalogu wydatków, które nie mogą stanowić kosztów podatkowych, nie zostały wskazane wprost wydatki na wypłatę odszkodowań na rzecz pracowników (lub ich rodzin) w związku z wypadkami przy pracy.

Praktyka organów podatkowych

Przez wiele lat kwestia dotycząca możliwości zaliczenia do kosztów podatkowych odszkodowań wypłacanych byłym pracownikom oraz rodzinom zmarłych pracowników budziła wątpliwości. Przykładowo, Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 21 października 2011 r. (nr IPPB3/423-598/11-2/GJ) wskazał, że wydatki na odszkodowanie/zadośćuczynienie oraz inne wydatki związane z prowadzonym przeciwko spółce postępowaniem sądowym nie stanowią wydatków poniesionych w celu uzyskania przychodów. Organ uznał, że argumentacja, iż tego rodzaju wydatki związane z funkcjonowaniem podatnika pośrednio przyczyniają się do uzyskiwania przychodów, gdyż przez fakt, że podmiot wywiązuje się z ciążących na nim obowiązków w sytuacji, kiedy pracownicy ulegną wypadkom przy pracy, pozostałe zatrudnione osoby mają pewność, że w podobnej sytuacji również nie zostaną pozbawione należnych im świadczeń, jest nieprawidłowa.

Na szczęście dla podatników ta niekorzystna praktyka uległa zmianie i obecnie organy podatkowe raczej akceptują taki wydatek jako koszt podatkowy. Przykładem zmiany podejścia może być interpretacja Ministra Finansów z 27 grudnia 2012 r. (nr DD6/033-83/MZG/2011/PK-1067/11), który z urzędu zmienił wcześniejszą interpretację organu podatkowego i uznał, że wypłata renty wyrównawczej związanej z odpowiedzialnością pracodawcy na zasadzie ryzyka pozostaje pośrednio w związku z prowadzoną przez pracodawcę działalnością gospodarczą i jednocześnie nie jest wyłączona możliwość zakwalifikowania jej jako kosztu podatkowego. Powyższe skutkuje uznaniem poniesionego przez pracodawcę wydatku z tytułu renty wyrównawczej za koszt uzyskania przychodów.

Warto podkreślić, że w stosunku do tych odszkodowań nie znajdzie zastosowania art. 16 ust. 1 pkt 16 ustawy o CIT wyłączający z kosztów podatkowych jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w wysokości określonej przez właściwego ministra oraz dodatkowej składki ubezpieczeniowej w przypadku stwierdzenia pogorszenia warunków pracy. Wynika to z faktu, że kwoty te są przyznawane i wypłacane na podstawie prawa cywilnego, a nie w oparciu o przepisy w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Odszkodowanie dla rodziny pracownika

Kolejną istotną kwestią jest to, czy kosztem uzyskania przychodów może być odszkodowanie wypłacone rodzinie pracownika, który poniósł śmierć w związku z wypadkiem przy pracy.

Zgodnie z art. 446 k.c., jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Dodatkowo sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Kwestia ta ostatnio była przedmiotem analizy Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w wyroku z 18 sierpnia 2015 r. (sygn. akt II FSK 1465/13) uznał, że wydatki związane ze śmiercią pracownika (np. odszkodowanie zasądzone wyrokiem sądu cywilnego oraz związane z tym koszty procesowe i sądowe) mogą stanowić koszt uzyskania przychodów. Sąd uznał, że wydatki te są związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i mają pośredni wpływ na przychody podatnika, np. poprzez zapewnienie stabilności zatrudnienia w zakładzie pracy oraz jego funkcjonowania.

Marek Kanczew