Możliwość ubiegania się o niezrealizowane świadczenia z ubezpieczenia społecznego

W myśl art. 136 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 748, dalej: ustawa emerytalna) w przypadku śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Prawo do niezrealizowanych świadczeń pieniężnych przysługuje również, przy spełnieniu określonych warunków, członkom rodziny zmarłego, który przed datą śmierci zgłosił wniosek o emeryturę lub rentę, lecz postępowanie w sprawie świadczenia nie zostało zakończone w związku ze śmiercią wnioskodawcy.

Osoby uprawnione do niezrealizowanych świadczeń

Prawo do niezrealizowanych świadczeń przysługuje:

1. w pierwszej kolejności małżonkowi i dzieciom, z którymi zmarły prowadził wspólne gospodarstwo domowe;
2. w drugiej kolejności małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba zmarła nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego;
   
   Ww. osoby nie muszą spełniać warunków wymaganych do przyznania renty rodzinnej, określonych w ustawie emerytalnej.
3. w trzeciej kolejności – w razie braku małżonka i dzieci – prawo do niezrealizowanych świadczeń przysługuje innym członkom rodziny; osoby te muszą jednak spełniać warunki wymagane do przyznania renty rodzinnej, określone w ustawie emerytalnej.
   
   Do grona innych członków rodziny zalicza się m.in.: rodzeństwo i rodziców, w tym ojczyma, macochę, oraz osoby przysposabiające.

Warunki nabycia prawa do renty rodzinnej

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci:

• miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
• spełniała warunki wymagane do jednego z tych świadczeń,
• pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne.

Przy ocenie prawa do renty rodzinnej przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione

Renta rodzinna przysługuje im do ukończenia 16. roku życia, a w przypadku gdy po ukończeniu tego wieku nadal się uczą – do ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 lat.

Od tej generalnej zasady istnieje jednak odstępstwo. Bez względu na wiek świadczenie przysługuje dzieciom, które zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy i niezdolne do samodzielnej egzystencji przed 16. rokiem życia lub w czasie nauki w szkole, przed ukończeniem 25 lat.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Wnuki, rodzeństwo i inne dzieci

Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają wyżej wymienione warunki, a ponadto:

1. zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności,
2. zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią emeryta lub rencisty, chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
3. nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
   1. nie mogą zapewnić im utrzymania albo
   2. emeryt lub rencista bądź jego małżonek byli ich opiekunami ustanowionymi przez sąd.

W przypadku gdy zmarły lub jego małżonek byli ustanowieni przez sąd opiekunami dziecka (wnuka lub rodzeństwa) – prawo do renty przysługuje bez względu na to, czy rodzice lub jedno z nich żyje i może zapewnić dziecku utrzymanie.

Osoby te nie mogą mieć ustalonego prawa do renty rodzinnej po rodzicach. W razie gdy rodzice żyją, wnioskodawca musi udowodnić, że nie mogą zapewnić mu utrzymania.

Nauka w szkole

Warunkiem koniecznym do nabycia prawa do renty rodzinnej przez dziecko, które ukończyło 16 lat, jest nauka w szkole.

Jeżeli dziecko ukończyło 25 lat podczas nauki na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, okres pobierania renty rodzinnej podlega przedłużeniu do zakończenia tego roku studiów.

W przypadku przerwy w nauce z powodu udzielonego urlopu dziekańskiego, prawo do renty rodzinnej nie ustaje na czas trwania tej przerwy.

• Potwierdzanie faktu uczęszczania do szkoły

Podstawowym dokumentem potwierdzającym fakt uczęszczania do szkoły jest zaświadczenie wydane przez tę szkołę, stwierdzające programowy czas trwania nauki. W przypadku pracowników młodocianych dokumentem tym jest umowa o naukę zawodu, z której wynika czas trwania tej nauki i obowiązek dokształcania się w formach szkolnych lub pozaszkolnych.

• Studia wyższe podyplomowe i doktoranckie

Z treści ustawy z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 572, z późn. zm.) wynika, że nauka w szkole wyższej może być prowadzona na różnych poziomach kształcenia. Uczelnia może bowiem prowadzić – obok jednolitych studiów magisterskich, studiów wyższych zawodowych i uzupełniających studiów magisterskich – także studia podyplomowe, studia doktoranckie oraz studia i kursy specjalne.

Kiedy niezrealizowane świadczenia nie przysługują?

W sytuacji gdy członek rodziny ubiegający się o prawo do niezrealizowanego świadczenia spełnia warunki wymagane do przyznania emerytury lub renty, a osoba zmarła nie wystąpiła przed śmiercią z wnioskiem o jedno z tych świadczeń, nie ma podstaw do dochodzenia prawa do niezrealizowanego świadczenia. W takim przypadku członkowie rodziny zmarłego nie mogą, bez względu na przyczynę braku takiego wniosku, domagać się wypłacenia im świadczeń należnych uprawnionemu do dnia jego śmierci.

Wygaśnięcie prawa do roszczeń o niezrealizowane świadczenie

Roszczenia o wypłatę niezrealizowanych świadczeń wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której te świadczenia przysługiwały, chyba że przed upływem tego okresu zgłoszony zostanie wniosek o dalsze prowadzenie postępowania. W takim przypadku wydłużenie okresu 12 miesięcy następuje o okres niezbędny do przeprowadzenia postępowania w sprawie ustalenia prawa do wypłaty niezrealizowanego świadczenia i wydania decyzji w tej sprawie.

Zygmunt Łobejko