Dysponowanie pieniędzmi a urząd skarbowy – czy skarbówka ma dostęp do kont osobistych podatników?

Nowe przepisy z lipca 2022 roku zmieniły regulacje dotyczące kontroli kont osobistych przez skarbówkę. Wiele osób zastanawia się, czy w związku z tym urząd skarbowy ma wgląd do ich przychodów i wydatków. Co warto wiedzieć?

Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy – podstawowe informacje

Konto osobiste jest niezbędnikiem z perspektywy praktycznie każdego Polaka. Według danych opracowanych przez Bank Światowy w 2021 roku aż 96% konsumentów dysponowało własnym produktem bankowym. Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR) to narzędzie przydatne do przechowywania pieniędzy i zarządzania nimi.

Za jego pośrednictwem możliwe jest wykonywanie przelewów, pobieranie wynagrodzenia z tytułu pracy, otrzymywanie świadczeń socjalnych czy wykonywanie zakupów, np. przy użyciu karty lub płatności mobilnych. Konto osobiste przydaje się również wtedy, gdy dana osoba chce wnioskować o kredy lub pożyczkę.

Można więc śmiało powiedzieć, że konto bankowe jest kluczowe dla obywatelai stanowi dla niego podstawę do zarządzania finansami. Zasady jego funkcjonowania są zbliżone niezależnie od tego, jaką ofertę banku wybierze dany klient.

Niektórzy zastanawiają się jednak, czy wgląd do ich prywatnych wydatków, takich jak zakupy, prywatne przelewy i inne transakcje przychodzące i wychodzące, mogą mieć osoby trzecie? Obawy te dotyczą urzędu skarbowego i wiążą się z nowelizacją ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Jak sytuacja wygląda w praktyce?

Czy skarbówka może skontrolować konto bankowe?

Zgodnie z nowelizacją art. 48 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, która weszła w życie 1 lipca 2022 roku, urząd skarbowy może skontrolować konto osobiste osoby fizycznej, wobec czego ma wzgląd do wykonywanych przez nią transakcji. Cała procedura jest jednak regulowana odpowiednimi przepisami i nie przeprowadza się jej bez konkretnych przesłanek.

Prawo do nadzoru rachunku ROR podatnika przysługuje fiskusowi nie tylko w momencie, gdy dana osoba jest podejrzewana o popełnienie przestępstwa i w związku z kontrolą podatkową, ale i w trakcie postępowania przygotowawczego (po jego formalnym wszczęciu) w sprawie karnej skarbowej. Fiskus prowadzi takie postępowanie, gdy podejrzewa popełnienie czynu zabronionego.

W praktyce organ Krajowej Administracji Skarbowej może więc zwrócić się do banku z prośbą o udostępnienie danych na temat konta konkretnego klienta. Warto jednak podkreślić, że aby dokonać kontroli (tj. uzyskać dostęp do informacji na temat rachunku danej osoby) urząd skarbowy musi spełnić określone warunki. Takie działanie powinno być uzasadnione i związane z czynami, w związku z którymi wszczęto postępowanie przygotowawcze. 

Ponadto w określonych przypadkach bank ma prawo zablokować środki finansowe znajdujące się na koncie podatnika (nie jest to związane z nowelizacją z lipca 2022 roku). Decyzję o takim działaniu wydaje Szef Krajowej Administracji Skarbowej (KAS). Wśród przyczyn ewentualnej blokady można wymienić m.in.:

wykorzystywanie rachunku bankowego do działalności przestępczej lub korzyści powstałych w wyniku przestępstw;

podejrzenie wyłudzeń skarbowych.

Taka blokada teoretycznie jest nakładana na maksymalnie 72 h. Jeśli istnieją podejrzenia, że dana osoba nie wywiąże się z obowiązku podatkowego (kwoty powyżej 10 000 euro), okres blokady konta zostaje przedłużony do 3 miesięcy.

W niektórych przypadkach możliwa jest wypłata konkretnej kwoty z zablokowanego konta, np. jeśli podatnik za ich pośrednictwem zamierza spłacić zasądzone alimenty lub wypłacić przy ich pomocy bieżące wynagrodzenie (razem ze składkami) w związku z zawartą minimum 3 miesiące przed blokadą umową o pracę.

Jak wyglądała kontrola konta bankowego przed nowelizacją ustawy?

Przed 1 lipca 2022 roku kontrole kont bankowych podatników wyglądały inaczej. Przede wszystkim wymagało to wcześniejszego wszczęcia postępowania podatkowego. Następnie fiskus zwracał się do danej osoby z wnioskiem o udostępnienie informacji na temat jego rachunku.

W momencie, gdy podatnik odmówił przekazania takich danych lub w żaden sposób nie zareagował na tę prośbę, naczelnik urzędu skarbowego miał prawo zadecydować o tym, aby powyższe informacje zostały udostępnione przez bank.

Jakie informacje banki udostępniają urzędowi skarbowemu?

Na prośbę urzędu skarbowego instytucje finansowe są zobowiązane do udzielenia fiskusowi szeregu informacji na temat konta bankowego klienta oraz ilości prowadzonych przez niego rachunków, a także pełnomocnictw. Kontrola skarbówki sprowadza się więc do uzyskania danych, a nie bezpośredniego dostępu do niego.

Skarbówka może więc mieć wgląd m.in. do salda konta danej osoby, jej oszczędności, nabytych przez podatnika akcjach i obligacjach, zaciągniętych kredytach i pożyczkach oraz historii transakcji czy wpływów i wydatków wraz z ich tytułami.

Kontrola administracji skarbowej – czy obywatel jest o niej informowany?

W przypadku kontroli konta bankowego urząd skarbowy nie ma obowiązku informowania o tym. Wręcz przeciwnie, podatnik nie wie, kiedy fiskus sprawdza jego transakcje. Poza tym, gdy nie zostaną wykryte żadne nieścisłości, prawdopodobnie nigdy się o tym nie dowie.

Sytuacją, która wskazuje na dokonaną przez skarbówkę kontrolę, może być natomiast nałożenie wcześniej wspomnianej blokady, o której dana osoba dowie się np. w momencie próby płatności kartą albo skorzystania z bankomatu w celu wypłaty gotówki.

Tajemnica bankowa i ustawa Prawo bankowe

Jak poinformowało Ministerstwo Finansów, podczas udzielania informacji fiskusowi instytucje muszą przestrzegać tajemnicy bankowej. W uzasadnionych okolicznościach poszczególne podmioty mogą wymagać jej ujawnienia. Jednym z nich jest właśnie szef Krajowej Administracji Skarbowej. Należy jednak podkreślić, że może on wykorzystywać informacje na temat danego podatnika wyłącznie w takim stopniu, na jaki pozwala mu prawo. Ponadto informacje o rachunku bankowym danej osoby chroni również tajemnica skarbowa.