Czy ZUS zawiesza emeryturę przyznawaną z urzędu?

Emerytura przyznawana jest z urzędu wyłącznie osobom pobierającym rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, przysługującą na podstawie ustawy emerytalnej (w tym również rentę przyznaną w drodze wyjątku przez Prezesa ZUS) lub na podstawie przepisów emerytalnych obowiązujących przed wejściem jej w życie.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r.

Zgodnie z art. 27a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 748), zwanej dalej ustawą emerytalną, emeryturę przyznaje się z urzędu zamiast pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która:

1) osiągnęła powszechny wiek emerytalny, który wynosi:

1. dla kobiet – co najmniej 60 lat;
2. dla mężczyzn urodzonych w okresie:
   • do 31 grudnia 1947 r. – co najmniej 65 lat;
   • od 1 stycznia 1948 r. do 31 marca 1948 r. – co najmniej 65 lat i 1 miesiąc;
   • od 1 kwietnia 1948 r. do 30 czerwca 1948 r. – co najmniej 65 lat i 2 miesiące;
   • od 1 lipca 1948 r. do 30 września 1948 r. – co najmniej 65 lat i 3 miesiące;
   • od 1 października 1948 r. do 31 grudnia 1948 r. – co najmniej 65 lat i 4 miesiące;

2) podlegała ubezpieczeniu społecznemu (przed 1 stycznia 1999 r.) lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (po 31 grudnia 1998 r.); wymagany okres składkowy i nieskładkowy to 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn; długość okresu ubezpieczenia może jednak być dowolna, tzn. do przyznania z urzędu emerytury wystarczy nawet jeden dzień podlegania wspomnianym ubezpieczeniom.

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r.

Zgodnie z art. 24a ustawy emerytalnej emeryturę, o której mowa w art. 24, przyznaje się z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana – od dnia, od którego podjęto jej wypłatę.

Emeryturę oblicza się według nowych zasad. Nie może być ona niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy.

ZUS może też ponownie obliczyć emeryturę z urzędu temu, kto urodził się po 1948 r., stosując dotychczasowe zasady ustalania wysokości emerytury przewidziane dla urodzonych przed 1949 r. Odnosi się to do uprawnionych, którzy spełnili warunki wymagane do uzyskania wcześniejszej emerytury z art. 46 i 50 ustawy emerytalnej, ale nie wystąpili z wnioskiem o jej przyznanie.

Warunki pobierania emerytury przyznanej z urzędu

Emeryturę z urzędu przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury. W razie gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana, emeryturę z urzędu przyznaje się od dnia, od którego podjęto by wypłatę renty, ale nie wcześniej niż od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego.

Ponieważ emeryturę przyznaje się z urzędu, zainteresowany nie musi o nią występować z wnioskiem. Nabędzie do niej prawo, jeśli podlegał ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Zgodnie z art. 24a lub 27a ustawy emerytalnej prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ustaje z dniem, od którego została przyznana emerytura z urzędu.

Osoba, której zamiast dotychczasowej renty z tytułu niezdolności do pracy przyznano z urzędu emeryturę, może ją pobierać bez względu na wysokość osiąganego przychodu z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Nie ma też znaczenia, czy kontynuuje dotychczasową pracę.

Do emerytury z urzędu odnoszą się również przepisy o zbiegu świadczeń. Emeryturę z urzędu można pobierać np. w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową – w proporcji określonej dla takich świadczeń. Może to być cała renta powiększona o połowę emerytury albo emerytura powiększona o połowę renty.

Kto nie nabędzie prawa do emerytury z urzędu?

ZUS przyznaje z urzędu emeryturę pobierającym rentę z tytułu niezdolności do pracy, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny. Nie przysługuje ona zatem rencistom, którzy ukończyli wiek uprawniający do wcześniejszej emerytury.

Emerytury z urzędu nie przysługują także tym ubezpieczonym, którzy pobierali rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową oraz rentę inwalidy wojennego. Takie osoby nadal mogą uzyskać prawo do emerytury z chwilą ukończenia wymaganego (u urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. obniżonego w stosunku do powszechnie obowiązującego) wieku emerytalnego, jeśli mają staż ubezpieczeniowy wymagany do emerytury i złożą wniosek o jej przyznanie.

Emerytury z urzędu nie otrzymają też osoby, które nigdy nie wykonywały pracy podlegającej ubezpieczeniom społecznym i które są uprawnione do tzw. renty uczniowskiej z tytułu niezdolności do pracy, powstałej w czasie uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej, wyższej lub w czasie studiów doktoranckich (aspirantury naukowej), przyznanej na podstawie nieobowiązującego już art. 63 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

W przypadku gdy rencista spełnia warunki niezbędne do otrzymania emerytury i do końca miesiąca, w którym osiągnie powszechny wiek emerytalny, wystąpi z wnioskiem o jej przyznanie, ZUS nie przyznaje emerytury z urzędu, lecz rozpatruje zgłoszony wniosek. Jeśli rencista ma stwierdzoną niezdolność do pracy na dłuższy okres niż do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego i spełnia warunki wymagane do przyznania emerytury, może wybrać, czy chce pobierać rentę czy emeryturę.

Ponadto nie przyznaje się z urzędu emerytury osobie, która najpóźniej w ostatnim dniu miesiąca, w którym ukończyła powszechny wiek emerytalny (nawet po dniu osiągnięcia tego wieku), zgłosiła wniosek o przyznanie emerytury. W takim przypadku nie ustaje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Osoba uprawniona do renty oraz emerytury nie może jednak pobierać obydwu świadczeń – musi wybrać, które z nich ma być wypłacane.

Zygmunt Łobejko