Odstąpienie od umowy a podatki

Odstąpienie jest to jednostronne oświadczenie woli na mocy którego strona może wycofać się z umowy, jeśli jej dalsze trwanie i realizacja przestanie odpowiadać jej interesom. Prawo odstąpienia jest wyjątkiem od ogólnej zasady, że umów należy dotrzymywać tzn. że zawarta umowa zasadniczo wiąże strony do momentu jej wykonania i nie można jej rozwiązać bez zgody drugiej strony. Skutkiem odstąpienia jest rozwiązanie umowy z mocą wsteczną, czyli umowa traktowana jest tak jakby jej w ogóle nie zawarto. W sferze cywilnoprawnej rodzi to konieczność dokonania wzajemnych rozliczeń pomiędzy stronami umowy. Natomiast w sferze podatkowej, odstąpienie od umowy dokonane po powstaniu zobowiązania podatkowego skutkuje koniecznością korekty tego zobowiązania oraz może powodować powstanie nowego zobowiązania podatkowego np. w przypadku wypłat odszkodowania przez jedną ze stron umowy.

Na początek przybliżmy w bardzo skrótowej formie podstawowe wiadomości o odstąpieniu. Kodeks cywilny przewiduje możliwość odstąpienia w następujących przypadkach:

1. umownego prawa odstąpienia; jest to zastrzeżenie umowne pozwalające stronie lub stroną odstąpić od umowy w ciągu oznaczonego terminu (art. 395 kc).
2. ustawowego prawa odstąpienia przy umowach wzajemnych tj. takich w których obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej:

a. jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu umowy, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do jej wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy (art. 491 § 1 kc);
b. jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce (art. 491 § 2 kc);
c. jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego; to samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce (art. 492 kc);
d. jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić (art. 493 kc).

3. przy niektórych umowach np. sprzedaży, dostawy, zlecenia, o dzieło, leasingu, pożyczki, przewozu, ubezpieczenia.

Odstąpienie następuje na skutek złożenia stosownego oświadczenia, które musi być złożone w odpowiedniej formie np. pisemnie (patrz: art. 76 i 77 kc). Trzeba pamiętać, że umowne prawo odstąpienia ograniczone jest czasowo i z upływem oznaczonego terminu przepada. Prawo odstąpienia ukształtowane jako bezterminowe jest bezskuteczne. Zasadniczo nie wymaga żadnego uzasadnienia, chyba że strony przewidziały jakieś warunki, od których spełnienia zależy możliwość odstąpienia. Wtedy w oświadczeniu o odstąpieniu należy wskazać, iż owe warunki zostały spełnione.

W razie wykonania umownego prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą (z mocą wsteczną od momentu zawarcia). Powoduje to powrót do stanu jaki istniał przed jej zawarciem. Strony mają obowiązek zwrotu, tego co otrzymały w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego z...