Obchodzenie prawa a przepisy podatkowe

Zjawisko obejścia prawa podatkowego zostało szeroko opisane w literaturze przedmiotu, a także poparte bogatym orzecznictwem sądowo-administracyjnym. Zjawisko to ze wszech miar słuszne z punktu widzenia podatnika, dla organów podatkowych jest po prostu próbą takiego kształtowania treści czynności prawnych, których skutkiem jest uniknięcie obciążeń podatkowych. Zjawisko obejścia prawa jest materią trudną i złożoną. Wiąże się z wykorzystywaniem do uchylania się od opodatkowania przez uczestników obrotu prawnego przysługującej im wolności w zakresie kształtowania czynności prawnych.

Liczy się zamiar a nie treść umowy

Zgodnie z treścią art. 199a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60, z późn. zm.), organ podatkowy dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. Jest to przeniesienie na grunt podatkowy zasad wykładni oświadczeń woli zawartych w art. 65 Kodeksu cywilnego. Powołane przepisy wskazują, że oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, zaś w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Z kolei przepis art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej wskazuje, że jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej. Jest to także zgodne z zasadami skuteczności symulowanych i dysymulowanych (ukrytych) czynności prawnych, jakie zawarte są w Kodeksie cywilnym. Art. 83 § 1 K.c. stanowi bowiem, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Sąd może ustalić (nie)istnienie stosunku prawnego

W praktyce zwykle występować będą wątpliwości i kontrowersje co do tego, czy miała miejsce pozorna czynność prawna oraz czy stosunek prawny rzeczywiście łączący strony jest stosunkiem innym, niż ten który wskazani w umowie (np. w rzeczywistości występuje sprzedaż a nie darowizna). W przypadku takich wątpliwości, gdy istnieją wątpliwości z ustaleniem faktycznego stanu rzeczy organy podatkowe zostały wyposażone w prawo do występowania do sądu powszechnego z powództwem o ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Stanowi o tym przepis art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa.