Działalność gospodarcza czy umowa o pracę

Sytuacje, w których przepisy odmawiają uznania danego stosunku prawnego za wykonywanie działalności gospodarczej. Za działalność gospodarczą albo pozarolniczą działalność gospodarczą uznaje się na gruncie przepisów ustawy z dnia 26lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, z późn. zm.; dalej: pdof) działalność zarobkową:

a) wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową,
b) polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż,
c) polegającą na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych

– prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych przychodów ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4-9 tej ustawy.

Istotne znaczenie w kontekście samozatrudnienia ma drugi człon definicji działalności pozarolniczej zawarty w art. 5b § 1 ustawy pdof:

„Art. 5b. 1. Za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1) odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
2) są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
3) wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.”

Spełnienie warunków wskazanych w art. 5b ustawy pdof powoduje, że stosunek prawny łączący zleceniodawcę z wykonawcą uznany zostanie za umowę o pracę. Wypełniać będzie bowiem treść definicji stosunku pracy zawartej w art. 22 Kodeksu pracy.

Zgodnie z definicją stosunku pracy, przez nawiązanie tego stosunku pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie na tych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Zwróćmy uwagę na to, że zapisy umowne muszą odzwierciedlać rzeczywistość. Pozorna czynność prawna nie podlega ochronie prawnej. Nie wystarczy zatem wprowadzenie do umowy zapisów wyłączających powyższe sytuacje, jeśli sposób wykonywania umowy wskazuje na coś innego. Nie zmieni zatem nic w kwalifikacji umowy, która wypełnia wskazane wyżej cechy. „W zawieranych umowach strony mogą zmierzać do ominięcia czy też wyeliminowania tego rodzaju postanowień jak wymienione wyżej. W praktyce oczywiście stosunek łączący strony może wyglądać całkiem inaczej. Może on – wbrew temu, co wynika z umowy – zawierać postanowienia wymienione w art. 5b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wówczas umowa zawarta pomiędzy stronami będzie pozorna, ukrywając inny stosunek prawny łączący strony – odpowiadający stosunkowi pracy” (A. Bartosiewicz, Komentarz do art. 5(b) ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, [w:] A. Bartosiewicz, R. Kubacki, PIT. Koment...