VAT: Dochowanie należytej staranności – czy to wykonalne?

Ustawa z 11 marca 2004r. opodatku odtowarów iusług (teks jedn. Dz.U. z2017r., poz. 1221) terminu „należyta staranność” używa wjednym zaledwie przepisie. Jest to art.17 ust.2a dotyczący odwrotnego obciążenia, afunkcjonuje wtejże ustawie odpołowy 2015r. Pojęcia tego ustawodawca nie zdefiniował, co stoi wsprzeczności zprzepisem art.199a ust.2 lit.c dyrektywy 2006/112/WE Rady z28 listopada 2006r. wsprawie wspólnego systemu podatku odwartości dodanej (Dz.Urz. UE L347/1) nakładającym napaństwa unijne stosujące mechanizm odwrotnego obciążenia obowiązek wprowadzenia „kryteriów oceny umożliwiających dokonanie porównania oszustw podatkowych”.

„Należyta staranność” szczególnie często przywoływana jest jako warunek skorzystania przez podatnika z prawa do odliczenia podatku naliczonego. Zarzut niedochowania przez nabywcę zamierzającego z tego prawa skorzystać należytej staranności podczas transakcji handlowej staje się podstawą odmowy przez organy skarbowe prawa do odliczenia. Aby możliwe było pozbawienie tego uprawnienia, muszą istnieć po temu wyraźne podstawy prawne i jest niedopuszczalne poddanie go uznaniu organów skarbowych.

Takie stanowisko zajmuje również orzecznictwo. Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 21 czerwca 2012 r. w sprawie C-80/11 wskazał, że uchybienia przepisom dyrektywy 112 nakładającym na podatnika powinność zachowania należytej staranności w doborze kontrahenta handlowego organy skarbowe nie mogą zarzucić bez udowodnienia na podstawie obiektywnych przesłanek, że podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja stanowiąca podstawę prawa do odliczenia wiązała się z przestępstwem popełnionym przez wystawcę faktury lub inny podmiot na wcześniejszym etapie obrotu. Jeżeli jednak podatnik podjął wszelkie działania, jakich można w sposób uzasadniony oczekiwać, w celu upewnienia się, że transakcje, w których bierze udział, nie wiążą się z przestępstwem, może domniemywać ich legalności, a jego uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego nie może zostać zakwestionowane. W omawianym wyroku Trybunał podkreślił, że kluczowa zasada VAT opiera się na neutralności tego podatku, prawo do odliczenia zaś może zostać zakwestionowane w wyjątkowych sytuacjach.

Przykładem innego korzystnego dla podatnika orzeczenia dotyczącego zachowania należytej staranności w zakresie VAT w kontaktach z kontrahentami jest wyrok NSA z 21 lutego 2017 r., sygn. akt I FSK 1679/16. Sąd wskazał, że w sprawie będącej przedmiotem rozstrzygnięcia organy skarbowe nie wykazały w sposób bezsporny firmanctwa (posługiwania się cudzym imieniem i nazwiskiem lub firmą w działalności gospodarczej) w przypadku dostaw. Brak jest podstaw do postawienia podatnikowi zarzutu niedochowania należytej staranności w obrotach z dostawcami, skutkującego odebraniem prawa do odliczenia VAT z faktur zakupowych.

Sądownictwo administracyjne często niestety dopiero w ostatniej instancji lub na szczeblu unijnym w sprawach należytej staranności w VAT zajmuje stanowisko odmienne od organów skarbowych. Wobec braku definicji należytej staranności tak w polskim, jak i unijnym prawie dotyczącym VAT jego zdefiniowanie dokony...