Ci spośród freelancerów, którzy wykonują swoją pracę na podstawie umowy zlecenia są obowiązkowo objęci ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym, gdyż nawet jednodniowa umowa tego typu rodzi obowiązek i możliwość uzyskania ochrony w zakresie ubezpieczeń. Osobom, które nie spełniają warunków do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje natomiast prawo do dobrowolnego objęcia tymi ubezpieczeniami. Ponadto, w systemie prawa istnieją rozwiązania pomocowe z zakresu ubezpieczeń społecznych dla osób prowadzących działalność, z których mogą jak najbardziej korzystać również freelancerzy decydujący się na podjęcie własnej działalności gospodarczej - wyjaśniło Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Interpelacja nr 30044 do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych i emerytalnych dziennikarzy freelancerów i innych przedstawicieli wolnych zawodów nieprowadzących działalności gospodarczej

Szanowna Pani Minister,

polski system ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych i emerytalnych dość kompleksowo reguluje sytuację osób zatrudnionych na etatach oraz prowadzących własną działalność gospodarczą. Odpowiednim zabezpieczeniem są objęci również uczniowie i studenci, bezrobotni i rolnicy. Niestety, w systemie tym istnieje spora luka w odniesieniu do osób, które wykonują wolny zawód i współpracują z wieloma zleceniodawcami lub utrzymują się z honorariów autorskich, a nie prowadzą działalności gospodarczej. Szczególne problemy dotyczą dziennikarzy, zwłaszcza spoza Warszawy, którzy często nie mają innej możliwości pracy niż jako „wolni strzelcy”, a ich charakter pracy nie kwalifikuje się do uznania jej za działalność gospodarczą.

Rynek pracy dla dziennikarzy ulega od lat 90-tych systematycznemu kurczeniu się. Wraz z rozwojem portali internetowych znacznie spadła sprzedaż papierowych gazet i czasopism, co pociągnęło za sobą redukcje etatów i bankructwa mediów. Teoretycznie spadek dochodów z wydań papierowych powinien zostać zrekompensowany sprzedażą dostępu elektronicznego i wpływami z reklam na portalach internetowych. Tak się jednak nie stało: Polska jest niechlubnym liderem jeśli chodzi o blokowanie reklam przez użytkowników i unikania płacenia za treści. W efekcie mimo rosnących zarobków, honoraria autorskie w polskich mediach nie tylko nie rosną, ale w porównaniu z sytuacją sprzed kilkunastu lat wręcz spadają. Wielu doświadczonych i utalentowanych dziennikarzy musi zmierzyć się ze stałą lub przejściową koniecznością utrzymywania się z coraz niższych honorariów autorskich, współpracując z wieloma wydawcami na podstawie umowy o dzieło lub umowy licencyjnej.

Aby uzmysłowić skalę problemu dodam, że stawki honorariów autorskich dla zewnętrznych współpracowników są wręcz żenująco niskie. Za artykuł na 5000 znaków w jednym z największych ogólnopolskich dzienników opiniotwórczych, którego przygotowanie wymaga kilku dni pracy i dużej wiedzy merytorycznej, redakcja nierzadko płaci zaledwie 150-300 złotych. W mediach regionalnych stawki za artykuł to często jedynie kilkadziesiąt złotych. Dziennikarz – freelancer, zachowując dużą staranność w przygotowaniu tekstów, nierzadko nie jest w stanie uzbierać z honorariów autorskich więcej, niż 2000 złotych miesięcznie. Przy przychodach tego rzędu trudno jest oczekiwać, by autor założył działalność gospodarczą, gdyż jej koszty byłyby zbyt wysokie. Ponadto utrzymywanie się z honorariów autorskich, tłumaczeń, korepetycji czy innych zajęć dorywczych często jest nie tyle pomysłem na stałe zatrudnienie, ale formą przetrwania do czasu znalezienia stałego zajęcia. Tym bardziej warto więc pomyśleć o jakimś wsparciu dla tego typu osób, sankcjonując prawnie status freelancera nie prowadzącego działalności gospodarczej, głównie w zakresie ubezpieczeń społecznych i stażu pracy.

Jednym z problemów jest niedostosowanie systemu ubezpieczenia zdrowotnego NFZ do modelu zawodowego wolnych strzelców, którzy współpracują w każdym miesiącu z innym zleceniodawcą lub wydawcą. Aby być ubezpieczonym, trzeba zawrzeć co najmniej umowę zlecenie. Tymczasem autorzy utrzymujący się z umów o dzieło, honorariów autorskich czy umów najmu (mieszkania lub powierzchni reklamowej na swojej stronie internetowej) nawet gdyby chcieli, nie mogą dobrowolnie oskładkować tych źródeł przychodu pod kątem ubezpieczenia zdrowotnego i emerytalnego. Okres funkcjonowania na tych zasadach nie wlicza się do stażu pracy potrzebnego do uzyskania emerytury lub renty. Chcąc uzyskać w przyszłości emeryturę, autorom pozostaje jedynie możliwość skorzystania z prywatnych funduszy emerytalnych, co ma sporo ograniczeń. Taka sytuacja jest nie do przyjęcia i wobec tego uprzejmie proszę o podjęcie działań, które zapewniłyby należną ochronę i bezpieczeństwo socjalne dziennikarzy i innych osób wykonujących działalność twórczą na zasadzie „wolnego strzelca”.

Należy również nadmienić, iż wielu młodych dziennikarzy i innych twórców nie przywiązuje wagi do kwestii niskiego kapitału emerytalnego i niewielkiego stażu pracy w pierwszych kilkunastu latach swojej aktywności zawodowej. Jest to zrozumiałe, gdyż mało który dwudziestokilkulatek czy trzydziestolatek myśli o emeryturze – w tym wieku jest to kwestia bardzo odległa i abstrakcyjna. Ponadto dużo ważniejsze jest wówczas ugruntowanie swojej pozycji zawodowej, zdobycie dodatkowych kwalifikacji, czy też zakup mieszkania. Wiele osób w wieku 40-50 lat, po osiągnięciu już stabilnej pozycji zawodowej, staje przed sytuacją, iż pomimo dwudziestu lat ciężkiej pracy nie posiada prawie żadnego kapitału emerytalnego ani formalnego stażu pracy, a symulacje wskazują na osiągnięcie emerytury w wysokości zaledwie 200-300 złotych w nie tak już odległej przyszłości. Osoby te mają już jednak na tyle stabilną sytuację zawodową, że część z nich mogłoby być zainteresowanych jakąś formą dobrowolnego uzupełnienia składek emerytalnych za wcześniejsze lata. Być może gdyby stworzono możliwość dobrowolnego opłacania niejako wstecz składek emerytalnych ZUS w wysokości 100, 200 lub 300 złotych miesięcznie, uzupełniając w ten sposób kapitał i staż pracy za lata nieskładkowe, dla przynajmniej części osób byłoby to atrakcyjnym rozwiązaniem. Pozwoliłoby to również zwiększyć wpływy ZUS i przynajmniej częściowo zlikwidować problem głodowych emerytur w przyszłości.

Uprzejmie proszę Panią Minister o odpowiedź na następujące pytania:

1. Czy ministe...