Prawo do zapomnienia, archiwalne publikacje i prawo prasowe

Prowadzenie współcześnie działalności prasowej w sposób tradycyjny (tj. przez publikacje tekstów papierowych) wraz z publikacją materiałów prasowych w Internecie lub prowadzenie działalności prasowej wyłącznie w sieci, jak również funkcjonowanie możliwości technicznych pozwalających na szybkie pozyskiwanie danych osobowych z publikowanych w Internecie materiałów prasowych, nakazuje ograniczenie czasu przetwarzania danych osobowych w materiałach prasowych dostępnych w Internecie (z uzasadnienia).

Tezy

1. Rozwiązania prawne zawarte w art. 14, 51 i 54 Konstytucji oraz w art. 85 RODO nakazują przyjąć, że pierwszeństwo wolności prasy nad ochroną prawa do prywatności możliwe jest tylko do chwili, gdy są realizowane cele działalności prasowej, a zatem do momentu, gdy materiał prasowy zgodnie z art. 1 ustawy Prawo prasowe służy urzeczywistnianiu prawa obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej, tj. do chwili gdy konkretna informacja zawarta w materialne prasowym posiada przymiot aktualności;

2. A contrario udostępnianie przez wydawcę publikacji archiwalnej przechowywanej na stronie internetowej nie stanowi działalność prasowej polegającą na redagowaniu, przygotowywaniu, tworzeniu lub publikowaniu materiałów prasowych w rozumieniu ustawy Prawo prasowe, do której zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 ustawy z 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych, nie stosuje się przepisów art. 5-9, art. 11, art. 13-16, art. 18- 22, art. 27, art. 28 ust. 2-10 oraz art. 30 RODO;

3. Oznacza to, iż do tej działalności znajduje zastosowanie także przepis art. 17 RODO regulujący tzw. prawo zapomnienia, gdyż udostępnianie archiwalnych materiałów prasowych dostępnych w Internecie nie jest niezbędne do korzystania z prawa do wolności wypowiedzi i informacji, o czym mowa w art. 17 ust. 3 lit.a RODO, bowiem prawo do wolności wypowiedzi i informacji zostało zrealizowane już uprzednio, tj. w chwili opublikowania materiału posiadającego przymiot aktualności, a zatem służącego realizacji zadań prasy, o których mowa w art. 1 ustawy Prawo prasowe;

4. Archiwalny materiał prasowy przechowywany na stronie internetowej legitymuje się cechą aktualności, poza chwilą publikacji, tylko przez pewien czas po publikacji, którego długość uzależniona jest od indywidualnych okoliczności sprawy.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Rafał Stasikowski (spr.) Sędziowie Sędzia NSA Zbigniew Ślusarczyk Sędzia del. WSA Maciej Kobak po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 czerwca 2021 r., sygn. akt II SA/Wa 100/21 w sprawie ze skargi S. B. na postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych z dnia 23 listopada 2020 r., nr DS.523.5165.2020.PR.EK w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie ochrony danych osobowych 1. oddala skargę kasacyjną; 2. zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych na rzecz S. B. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z 30 czerwca 2021 r., sygn. akt II SA/Wa 100/21, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, po rozpoznaniu skargi S. B. na postanowienie Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych z 23 listopada 2020 r., nr DS.523.5165.2020.PR.EK, w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie ochrony danych osobowych:

1. uchylił zaskarżone postanowienie;

2. zasądził od Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych na rzecz S. B. kwotę 597 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym.

Postanowieniem z 23 listopada 2020 r. Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, powołując się na art. 61 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 256 ze zm.; zwanej dalej "k.p.a.), art. 85 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.U. UE L. nr 119. str. 1, ze zm.; zwanego dalej "RODO"), oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1781; zwanej dalej "u.o.d.o"), odmówił wszczęcia postępowania administracyjnego wobec skargi S. B. na nieprawidłowości w przetwarzaniu danych osobowych przez spółkę A. S.A. (zwaną również wydawcą), w związku z publikacją danych osobowych skarżącego w artykule prasowym na stronie internetowej administrowanej przez spółkę.

W uzasadnieniu organ wskazał, że zdaniem skarżącego wydawca przetwarza jego dane osobowe poprzez publikację prasową na stronie internetowej (podał adres publikacji) oraz odmawia usunięcia jego danych osobowych z tej publikacji. Podniósł również, że jego dane osobowe są przetwarzane na innej stronie internetowej (także podał adres) przez czytelnika o nazwie "[...]". Skarżący wniósł o nakazanie wydawcy usunięcia jego danych osobowych z publikacji zamieszczonych na serwerze [...] oraz w bazach z nimi powiązanych - to jest [...].

Prezes UODO przytoczył art. 7 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. z 2018 r. poz. 1914; dalej "Prawo prasowe"). Wskazał, że artykuły publikowane na stronie [...] oraz [...] odpowiadają definicji prasy i stanowią przejaw dziennikarskiej działalności prasowej. Organ przytoczył art. 85 ust. 1 RODO, podnosząc że polski ustawodawca w art. 2 ust. 1 u.o.d.o. przewidział wyłączenie art. 5-9, art. 11, art. 13-16, art. 18-22, art. 27, art. 28 ust. 2-10 oraz art. 30 RODO w stosunku do działalności dziennikarskiej. Wskazał, że postępowanie prowadzone przez organ służy kontroli zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych i jest ukierunkowane na wydanie decyzji administracyjnej - na podstawie art. 58 ust. 2 RODO. W przedmiotowej sprawie nie można ocenić legalności przetwarzania danych w oparciu o przesłanki określone w art. 6 ust. 1 RODO, z uwagi na wyłączenie stosowania tego przepisu do działalności dziennikarskiej. W związku z brakiem możliwości dokonania merytorycznej oceny udostępnienia danych osobowych skarżącego na łamach artykułu zawartego na podanej stronie internetowej w oparciu o obowiązujące przepisy o ochronie danych osobowych, nie jest możliwe wykorzystanie uprawnień pozwalających na przywrócenie stanu zgodnego z prawem.

W świetle okoliczności przedstawionych przez skarżącego organ odmówił wszczęcia postępowania, bowiem jego zdaniem nie ma podstaw prawnych i faktycznych do prowadzenia w przedstawionej sprawie postępowania.

Skargę na powyższe postanowienie do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniósł skarżący.

W odpowiedzi na skargę organ administracji wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasową argumentację.

Uwzględniając skargę Sąd pierwszej instancji wskazał, że zasadnie zarzucono organowi naruszenie przepisów prawa materialnego, zakreślających kompetencje organu wyspecjalizowanego w kwestii ochrony danych osobowych do orzekania w sprawach dotyczących nieprawidłowości w tym zakresie – Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Prowadziło to do braku rozpatrzenia sprawy w jej istotnych aspektach.

Na wstępie Sąd podniósł, że w sprawie nie są sporne jej uwarunkowania faktyczne i prawne w zakresie ustalenia, że skarżący żądał zakończenia przetwarzania jego danych osobowych na stronie, której administratorem był wydawca w ramach tekstu stanowiącego wcześniej publikację prasową. Spór sprowadza się w istocie do dwóch kwestii: czy utrzymywanie określonej publikacji na portalu wydawcy - w zasobach archiwalnych - stanowi "działalność prasową", wobec której wyłączona jest - w myśl art. 2 ust. 1 u.o.d.o. - część regulacji RODO (1); czy w sprawach działalności prasowej znajduje faktycznie zastosowanie regulacja art. 17 RODO ("prawo bycia zapomnianym") (2).

Zdaniem tego Sądu prawo prasowe nie zakreśla granic czasowych, w jakich mogą być opublikowane w zasobach sieci teleinformatycznej określone kategorie informacji stanowiące materiały prasowe, także gdy zawierają one dane osobowe.

W praktyce przyjmuje się więc, że każda publikacja może być dostępna nieskończenie długo. W tym kontekście nie może mieć znaczenia w sprawie, że dany tekst ma charakter archiwalny, nawet gdyby zamieszczono go w stosownym wydzielonym katalogu. W tym zakresie zarzuty skargi nie są więc zasadne. Organ trafnie bowiem uznał, że dany tekst, gdzie występują dane osobowe skarżącego, stanowi opublikowany materiał prasowy - w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo prasowe.

W ocenie Sądu pierwszej instancji trafnie podniesiono w skardze, że prawodawca krajowy, korzystając z upoważnienia zawartego w art. 85 ust. 1 RODO, ograniczył stosowanie reguł z tegoż rozporządzenia do działalności prasowej - tak art. 2 ust. 1 u.o.d.o.. Wymieniono tam konkretne kompleksy regulacji RODO, które nie znajdują w danym zakresie zastosowania. W katalogu tym nie wymieniono art. 17 tego aktu. Zatem z wyrażonej wprost woli prawodawcy przepisy RODO w danym zakresie - a dotyczące prawa bycia zapomnianym - odnoszą się także do działalności prasowej, o której mowa w art. 2 ust. 1 u.o.d.o.. Sąd ten podkreślił, że przepisy szczególne, włączające reguły ogólne - takim jest niewątpliwie art. 2 ust. 1 u.o.d.o. - nie mogą być wykładane rozszerzająco, co uczynił organ administracji.

Zdaniem tego Sądu, analizując znaczenie art. 17 ust. 3 lit. a RODO, nie można jednak pominąć, że prawodawca unijny wyłączył stosowanie reguł ogólnych prawa bycia zapomnianym jedynie, gdy jest to "niezbędne" do korzystania z prawa do wolności wypowiedzi i informacji (tak ust. 3 zdanie wstępne), nie zaś ogólnie - w zakresie prawa do wolności wypowiedzi czy informacji. Uzasadniony jest wobec tego wniosek, że prawo bycia zapomnianym dotyczy np. przypadków, gdy określone dane osobowe są już zbędne w celu, w jakim były zebrane lub w inny sposób przetwarzane - w myśl art. 17 ust. 1 lit. a RODO - a nie są równocześnie konieczne z perspektywy wolności korzystania z prawa do wolności wypowiedzi i informacji, w rozumieniu ust. 3 lit. a wskazanego aktu.

W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, wobec konkretnego żądania skarżącego, skierowanego wpierw do administratora danych (wydawcy), lecz przezeń nieuwzględnionego, rolą rozpoznającego skargę wyspecjalizowanego organu było rozważenie, czy z perspektywy wolności dostępu do informacji dalsze przetwarzanie w materiale prasowym sprzed kilkunastu lat danych osobowych skarżącego, jest w istocie niezbędne. W kontekście zarzutu nadmiernie długiego utrzymywania dostępności materiału prasowego wymagało także wyjaśnienia, czy faktycznie realizowaną praktyką danego wydawcy jest długo- bądź nawet bezterminowe publikowanie wszelkich materiałów, czy też faktycznie realizowana jest ich okresowa selekcja. W tym drugim przypadku bowiem utrzymywanie konkretnej publikacji – np. zawierającej wypowiedzi krytyczne wobec określonej osoby - może nie służyć dostarczaniu obiektywnej informacji prasowej (aktualnej czy archiwalnej), lecz np. kreowaniu wizerunku konkretnych postaci wedle przyjętych przez administratora kryteriów doboru pozostawianych w Internecie materiałów prasowych. Nie jest to niezbędne w kontekście korzystania z prawa do wolności wypowiedzi i informacji w granicach działalności prasowej, w rozumieniu art. 2 ust. 1 u.o.d.o., może zaś godzić w prawo do prywatności osób.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, uwzględniając treść art., 17 RODO, organ uchybił przepisom prawa procesowego w zakresie obowiązku właściwego wyjaśnienia sprawy w jej istotnych aspektach, czemu musiałby dać wyraz w uzasadnieniu zaskarżonego aktu - tak art. 7, 77 § 1 art. 80 oraz 107 § 3 w związku z art. 8 § 1 i art. 11 k.p.a.. Naruszenie wskazanych przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W jego następstwie bowiem nie rozpoznano jej w istotnym zakresie. Przyczyną tego była błędna wykładnia przepisu prawa materialnego, zakreślającego zakres kompetencji danego organu – art. 2 ust. 1 u.o.d.o., wobec czego nie zastosowano art. 17 RODO. W ocenie Sądu trafnie dostrzeżono też w skardze, że w sprawie bezzasadnie odmówiono wszczęcia postępowania, na podstawie art. 61a § 1 k.p.a.

Z przytoczonych wyżej przyczyn, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2022 r., poz. 329 ze zm.; zwanej dalej: "p.p.s.a."), Sąd pierwszej instancji uchylił zaskarżone postanowienie. O zwrocie kosztów postępowania orzekł w myśl art. 200 w zw. z art. 205 § 2 p.p.s.a. Rozpatrując ponownie sprawę, organ administracji zobowiązany został uwzględnić ocenę prawną sformułowaną w uzasadnieniu.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł organ reprezentowany przez radcę prawnego, zaskarżając wyrok w całości. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy w całości do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania. Nadto zrzekł się rozprawy. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

1) art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 7, art. 77 § 1, art. 80, art. 107 § 3 w zw. z art. 8 § 1 oraz art. 11 k.p.a. poprzez błędne uznanie, że Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych nie wyjaśnił sprawy w jej istotnych aspektach, podczas gdy organ nadzorczy przeprowadził postępowanie respektując wyżej wymienione przepisy k.p.a., a wydane przez organ nadzorczy rozstrzygnięcie zawierało wyczerpujące uzasadnienie odnoszące się do wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych rozpoznawanej sprawy, co miało istotny wpływ na wynik sprawy i skutkowało uchyleniem zaskarżonego postanowienia organu;

2) art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 61a § 1 k.p.a. poprzez uznanie, że w sprawie nie zachodziły przesłanki do odmowy wszczęcia postępowania, podczas gdy jedną z przesłanek odmowy wszczęcia postępowania jest sytuacja, gdy postępowanie z innych uzasadnionych przyczyn nie może być wszczęte i taka sytuacja w sprawie miała miejsce;

II. naruszenie przepisów prawa materia...