Kiedy mówimy na co dzień TIR, mamy zwykle na myśli duży samochód ciężarowy służący do przewozu na międzynarodowych trasach, składający się z ciągnika siodłowego z naczepą. Nazwa wywodzi się od międzynarodowej Konwencji Celnej TIR (Transport International Router), która ma na celu uproszczenie przewozu towarów przez kraje tranzytowe.

Konwencja podpisana została w Genewie 14 listopada 1975 r. i zastąpiła konwencję TIR z roku 1959. Jej tekst jednolity został wydany decyzją Rady Unii Europejskiej z 28 maja 2009 r. w sprawie opublikowania w formie skonsolidowanej tekstu tejże Konwencji z uwzględnieniem zmian wprowadzonych do niej od daty uchwalenia (Dz.Urz. UE L 165/1 z 26 czerwca 2009 r.).

Istotę Konwencji zdefiniować można jako międzynarodowy system kontroli celnej ułatwiający transport oraz handel przy zapewnieniu skutecznej ochrony dochodów każdego kraju, przez który towary są przewożone. Wspomniane uproszczenie przewozu międzynarodowego polega na tym, że podczas przekraczania granicy w urzędach celnych umawiających się stron nie pobiera się żadnych dodatkowych zabezpieczeń ani gwarancji należności celno-podatkowych mogących obowiązywać w kraju tranzytowym lub kraju przeznaczenia.

Forma zgłoszenia celnego

Dokumentem, który uproszczenie to pozwala zrealizować, jest karnet TIR. Jest on formą zgłoszenia celnego. Zastosowanie karnetu pozwala przewoźnikowi uniknąć obowiązku sporządzania dokumentacji celnej. Dokonywanie przewozu przy wykorzystaniu karnetu TIR powoduje uznanie zamknięć celnych nakładanych na środki transportu w momencie rozpoczęcia lub kontynuacji procedury tranzytu. W rezultacie zniesione zostają czynności kontrolne podczas przekraczania granicy celnej.

Ponadto w trakcie przewozu kontrola możliwa jest w wyjątkowych przypadkach, a mianowicie w sytuacji uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub nadużycia.

Konwencja TIR zwalnia ładunek od odprawy celnej na drogowych przejściach granicznych po łącznym spełnieniu czterech warunków:

1. Przejazd odbywa się tylko trasą zaakceptowaną lub określoną przez władze celne;
2. Pojazd musi posiadać świadectwo dopuszczające do międzynarodowego transportu drogowego;
3. Władze celne muszą założyć na skrzynię ładunkową samochodu plomby celne sprawdzane przez władze celne na granicy;
4. Zaplombowany ładunek traktowany jest jako tzw. przesyłka celna i nie może wejść do obrotu w kraju, do którego nie jest przeznaczony.

Procedura TIR

W procedurze TIR możliwe jest pokonanie fragmentów trasy drogą morską lub kolejową, jednak jej rozpoczęcie i zakończenie musi być realizowane przez transport drogowy. Przemieszczanie towarów nieunijnych w ramach procedury TIR może odbywać się, jeżeli:

• transport rozpoczął się lub ma się zakończyć poza UE,
• transport dokonywany jest pomiędzy miejscami na terenie UE przez obszar państwa (terytorium) nienależącego do obszaru celnego UE.

Karnetu TIR nie można użyć do przewozu towarów na obszarze UE stanowiącej jednolity obszar celny, ponieważ nie następuje tu przekroczenie jakiejkolwiek granicy celnej. Oznacza to, że np. chińskie towary z portu w Hamburgu nie mogą być przewożone do Poznania z zastosowaniem karnetu TIR.

Stronami Konwencji są Unia Europejska i pozostałe państwa europejskie, kraje Afryki Północnej, Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz USA i Kanada, a także Chile i Urugwaj. Ponieważ rozwiązaniami Konwencji zainteresowane są też państwa azjatyckie, możliwe, że system oparty na rozwiązaniach tej umowy stanie się globalnym układem ce...