Praca opiekuńcza wykonywana w domu. Programy pomocowe

Liczba osób zgłoszonych do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 na podstawie umowy uaktywniającej w rozumieniu ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, na koniec czerwca 2021 r. wyniosła 5 663 osób. Poza systemem ubezpieczeniowym znajdują się tysiące osób, sprawujących domową opiekę nad osobami chorymi i niepełnosprawnymi.

Interpelacja nr 30550 do ministra rodziny i polityki społecznej w sprawie pracy opiekuńczej wykonywanej w domu

Szanowna Pani Minister,

opieka nad osobami zależnymi: dziećmi, osobami z niepełnosprawnością czy niesamodzielnymi seniorami bardzo często jest sprawowana w domach, poza zinstytucjonalizowanym systemem opieki. Często wykonują ją albo członkowie rodzin osób zależnych, w ogromnej większości są to kobiety, albo wynajmowane w tym celu opiekunki. Nie ma danych mówiących o tym, jak szerokie to zjawisko, nie ma rzetelnych analiz sytuacji w tym sektorze. Tymczasem w starzejącym się społeczeństwie i w dobie pandemii koronawirusa opieka domowa staje się coraz bardziej powszechnym zjawiskiem.

Istnieje poważna obawa, że znaczna większość z tych osób wykonuje pracę opiekuńczą w tzw. szarej strefie - bez żadnej umowy, bez odprowadzania podatków czy ubezpieczeń społecznych, bez elementarnego bezpieczeństwa i stabilności. Godziny pracy i warunki płacowe nie są zgodne z normami czasu pracy. Jako posłanka otrzymuję sygnały, że w opiece domowej często dochodzi do wyzysku i wykorzystywania pracownic, zwłaszcza przez agencje pośrednictwa pracy. To sytuacja niebezpieczna również z punktu widzenia osób zależnych - opieka to praca związana z ogromną odpowiedzialnością, wymagająca wysokich kwalifikacji.

Programy rządowe, których celem ma być zapewnienie opieki osobom potrzebującym, zwłaszcza seniorom i seniorkom, są niewystarczające. Zgodnie z informacją ministerstwa na rok 2022, w roku 2020 program “Opieka 75+” objął 113 tys. osób potrzebujących opieki i pochłonął koszty w wysokości 714 mln zł. Tymczasem, jak podaje koalicja “Na pomoc niesamodzielnym” w Polsce żyje ok. 1 miliona osób, które potrzebują codziennej opieki ze względu na wiek, przewlekłe choroby czy niepełnosprawność. 90 proc. z nich żyje we własnych domach, a opiekę na własną rękę zapewnia im rodzina - często kupując ją na rynku. Państwo nie realizuje zadań w zakresie opieki długoterminowej: Polska ma najniższy wśród krajów OECD wskaźnik udziału osób w wieku od 65 lat wzwyż objętych opieką długoterminową (0,9%). Wartość ta jest ponad dziesięciokrotnie niższa niż średnia w 25 krajach OECD (10,8%). Wydatki na ten cel stanowią zaledwie 0,5 proc. PKB, średnia unijna to 1,6 proc. PKB.

W związku z powyższym, na podstawie art. 14 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. z 2018 r. poz. 1799), zwracam się z następującymi pytaniami:

1. Ile osób zostało zarejestrowanych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych jako osoby wykonujące pracę opiekuńczą w domu osoby niesamodzielnej?

2. Ile takich osób zostało zatrudnionych przez rodzinę osoby niesamodzielnej, a ile przez agencje pracy?

3. Jakie programy w ciągu ostatnich lat podjęło Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w celu dofinansowania pracy opiekuńczej wykonywanej w domu, kontroli jakości tej pracy i oferowanych warunków zatrudnienia?

Magdalena Biejat, Daria Gosek-Popiołek, Maciej Konieczny, Adrian Zandberg, Marcelina Zawisza

13.01.2022 r.

Odpowiedź na interpelację

Szanowna Pani Marszałek,

w odpowiedzi na interpelację nr 30550 Posłanki Magdaleny Biejat i grupy posłów, proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

Wsparcie oferowane opiekunom osób zależnych - dzieci, osób z niepełnosprawnościami, seniorów w sprawowaniu opieki nad nimi, przysługuje na podstawie szeregu aktów normatywnych, do których należą między innymi ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, czy też ustawa o pomocy społecznej. Świadczone jest także w oparciu o liczne programy resortowe.

Odnosząc się do zagadnienia opieki nad dziećmi informuję, że ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2021 r. poz. 75 z późn. zm.), pozwala na uzyskanie dofinansowania na zatrudnienie niani (art. 51 ust. 1). Dofinansowanie polega na opłaceniu przez ZUS od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż 50% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne.

Z dofinansowania mogą skorzystać rodzice, opiekunowie prawni albo inne osoby, które opiekują się dzieckiem na podstawie orzeczenia sądu jeśli:

• ich dziecko ma od 20 tygodni do 3 lat – mogą korzystać z dofinansowania do końca roku szkolnego. Wyjątkowo, jeśli dziecko nie może pójść do przedszkola, na przykład przez brak miejsc - do skończenia 4 lat.

• nie są na urlopie macierzyńskim, ojcowskim albo wychowawczym, nie tworzą zawodowej rodziny zastępczej, nie korzystają z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej, czyli na przykład nie zatrudniają innej osoby, która była bezrobotna, spełnią 1 z poniższych warunków: pracują na umowę o pracę (bez względu na wymiar etatu) albo zlecenie,

• prowadzą działalność pozarolniczą,

• prowadzą działalność rolniczą. Wyjątkiem są osoby, które są domownikami w gospodarstwie rolnym i podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Rodzice mogą skorzystać z dofinansowania niezależnie od sytuacji życiowej. Rodzic może więc samotnie wychowywać dziecko, czyli być panną, kawalerem, wdową, wdowcem, po rozwodzie, w separacji. Dotyczy to również rodzica, który samotnie wychowuje dziecko – choć jest w związku małżeńskim – bo jego małżonek nie ma praw rodzicielskich albo jest w więzieniu (wtedy umowę podpisuje z nianią tylko ten jeden rodzic).

Według danych dostępnych z Centralnego Rejestru Ubezpieczonych, liczba osób zgłoszonych do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 na podstawie umowy uaktywniającej w rozumieniu ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, na koniec czerwca 2021 r. wyniosła 5 663 osób.

Obowiązujące przepisy umożliwiają finansowanie składek z budżetu państwa za osoby sprawujące opiekę nad dziećmi (za nianie) na podstawie umowy uaktywniającej.

Podkreślenia jednocześnie wymaga, że w polskim systemie ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne za osoby (np. babcie, dziadków, innych członków rodziny), które dobrowolnie i nieodpłatnie oferują swoją pomoc w opiece nad dziećmi lub innymi osobami wymagającymi takiej opieki.

Na stronie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pod linkiem https://psz.zus.pl/kategorie/ubezpieczeni/ubezpieczenia-emerytalne-i-rentowe można zapoznać się z danymi statystycznymi przedstawiającymi liczbę osób podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, według określonych grup tytułów do ubezpieczeń.

Wsparcie opiekunów osób z niepełnosprawnościami, seniorów jak również bezpośrednio tej grupy osób, realizowane jest w oparciu o przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2268, z późn. zm.) i jest świadczone w następującym zakresie:

Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania.

Jest to forma wsparcia, która przysługuje:

• osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności wymaga pomocy innych osób,

• osobie w rodzinie, która wymaga pomocy innych osób, jednak rodzina, a także wspólnie nie zamieszkujący małżonek, wstępni i zstępni nie są w stanie takiej pomocy zapewnić.

Usługi opiekuńcze obejmują: zaspokajanie codziennych potrzeb życiowych (sprzątanie, pranie, zakupy, sporządzanie posiłków), opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację, zapewnianie kontaktów z otoczeniem.

Specjalistyczne usługi opiekuńcze są usługami dostosowanymi do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, które są świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.

Zgodnie ze statystycznymi danymi resortowymi, pomoc w formie usług opiekuńczych ogółem, realizowana w ramach zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym, w 2020 roku[1] została przyznana w drodze decyzji administracyjnych łącznie ok. 113 tys. osób, w tym prawie 6 tys. osób (5 938 osób) w formie specjalistycznych usług opiekuńczych (z wył...