Czy konkubent to rodzina? To zależy od okoliczności

Biorąc pod uwagę cel przyznawanych na podstawie różnych ustaw świadczeń (np. ustawy o świadczeniach rodzinnych, ustawy o pomocy społecznej) i określenie na potrzeby przyznawania tych świadczeń różnych pojęć rodziny, definicja rodziny stosowana na gruncie ustawy o świadczeniach rodzinnych nie może być tożsama z tą, która ma zastosowanie np. w ustawie o pomocy społecznej. Tak więc, wprowadzenie jednolitej definicji „rodziny” stosowanej na płaszczyźnie różnych ustaw, nie znajduje w tym aspekcie uzasadnienia - wyjaśniło Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w odpowiedzi na interpelację poselską.

Interpelacja nr 2212 do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie ujednolicenia przepisów dotyczących statusu prawnego konkubinatu

Szanowna Pani Minister,

do mojego biura poselskiego wpłynęła informacja dotycząca zróżnicowania w obowiązujących przepisach socjalnych pojęcia konkubinatu. Przypadek dotyczy mężczyzny, którego partnerka w ubiegłym roku potrzebowała pomocy, po którą zwróciła się do MOPS-u. Zgodnie z art. 6 pkt 14 ustawy o pomocy społecznej „rodzina to osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące”. Pracownik MOPS-u uznał, że mężczyzna jako konkubent jest rodziną i jego dochody wliczają się do dochodu rodziny. Ale gdy kobieta ciężko zachorowała i mężczyzna jako jedyny faktyczny opiekun przebywający z partnerką 24 godziny na dobę postanowił ubiegać się w centrum świadczeń o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego z tytułu niepodejmowania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad swoją partnerką, usłyszał, że taki zasiłek mu nie przysługuje, gdyż nie jest rodziną dla swojej partnerki. Powołano się na przepisy art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych, w których wskazuje się, że zasiłek przysługuje tylko osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom.

W obowiązującym stanie prawnym nie istnieje legalna definicja pojęcia „rodziny”. Można przyjąć, że w przeważającej większości akty prawne zaliczają do rodziny małżonków, ich dzieci wspólne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, dzieci znajdujące się pod opieką (prawną), a niekiedy nawet dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie, jeśli rodzice nie żyją lub nie mogą zapewnić im utrzymania albo też zostali pozbawieni lub ograniczeni we władzy rodzicielskiej. Najszersze pojęcie rodziny przewiduje ustawa Ordynacja podatkowa - art. 691 k.c. Także pojęcia „najbliższy, bliski domownik” zostały sprecyzowane tylko w nielicznych aktach prawnych, a ich znaczeniu został nadany, z reguły, sens odpowiadający celom ustawy, w której zostały użyte. Dlatego potrzebne jest sporządzenie jednolitej prawnej interpretacji tego pojęcia.

Za rodzinę w świetle ustawy o pomocy społecznej (art. 6 pkt 14) uważa się osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące, a więc w sytuacji gdy wymagane jest określenie wspólnego dochodu, za osobę najbliższą uważa się każdą osobę wspólnie gospodarująca. Zgoła odmienne unormowanie zawiera natomiast art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych, który to stanowi, że zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2019 r. poz. 2086 i 2089) ciąży obowiązek alimentacyjny. Następuje pewien dysonans w rozumowaniu i stosowaniu prawa - w sytuacji, gdy należy wykazać wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego, co warunkuje przyznanie określonej pomocy społecznej, konkubenci traktowani są jak małżonkowie, ale w sytuacji, gdy pomoc taka należy się ograniczonemu kręgowi osób, bez względu na ich dochody, wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego przestaje mieć znaczenie. Także w rozumieniu § 3 art. 527 k.c. ustalenie, kogo należy objąć pojęciem osoby bliskiej, zależy od konkretnych okoliczności faktycznych. Panuje tu swoistego rodzaju dowolność i uznanie przez organy, jakie osoby będą traktowane jako osoby najbliższe. Sytuacja taka jest niedopuszczalna i podważa ona zaufanie obywateli do prawodawcy oraz instytucji administracji publicznej.

Szanowna Pani Minister, zważając na powyższe, proszę o odpowiedź: Czy w celu zwiększenia zaufania obywateli do prawa oraz organów administracji państwowej organy państwowe mogą podjąć stosowne działania, które będą zmierzały w kierunku ujednolicenia wykładni pojęcia „rodzina”,...