Nowa dyrektywa VAT (1) - Naczelne zasady systemu podatku VAT w VI dyrektywie i nowej dyrektywie VAT

Podstawowe zasady systemu podatku VAT zawarte w nowej dyrektywie 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. U. UE. L Nr 347) są powtórzeniem zasad zawartych w dotychczasowych dyrektywach VAT. Na podstawie art. 411, nowa dyrektywa uchyliła z dniem 1.01.2007 r.: a) I Dyrektywę Rady z dnia 11 kwietnia 1967 r. w sprawie harmonizacji przepisów państw członkowskich w zakresie podatków obrotowych (67/227/EEC), b) VI Dyrektywę Rady z dnia 17 maja 1977 roku w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich dotyczących podatków obrotowych — powszechny system podatku od wartości dodanej — ujednolicona podstawa wymiaru podatku (ze zm.) (77/388/EEC).

Wszelkie odesłania w treści nowej dyrektywy do uchylonych dyrektyw są uznawane za odesłania do nowej dyrektywy zgodnie z Tabelą zbieżności, znajdującą się w załączniku XII. W związku z powyższym, zasad zawartych w uchylonych dyrektywach należy poszukiwać zgodnie z ww. Tabelą zbieżności.

Podstawowe zasady systemu VAT

Do podstawowych zasad wspólnego systemu VAT należą: powszechność opodatkowania, zachowanie warunków konkurencji, faktyczne opodatkowanie konsumpcji, unikanie podwójnego opodatkowania oraz neutralność podatku VAT dla podatnika rozumiana jako stosowanie podatku od towarów i usług na wszystkich etapach obrotu gospodarczego z równoczesnym prawem do potrącenia podatku zawartego w poprzedniej fazie obrotu. Ponadto należy zaliczyć do nich zasadę potrącalności, zasadę wielofazowości oraz zasadę bezpośredniej skuteczności. Od dnia 1.01.2007 r. obowiązuje nowa dyrektywa VAT, która zawiera w sobie ww. zasady.

Zasada wspólnego systemu VAT polega na zastosowaniu do towarów i usług ogólnego podatku konsumpcyjnego dokładnie proporcjonalnego do ceny towarów i usług, niezależnie od liczby transakcji, które mają miejsce w procesie produkcji i dystrybucji poprzedzającym etap obciążenia tym podatkiem. VAT, obliczony od ceny towaru lub usługi według stawki, która ma zastosowanie do takiego towaru lub usługi, jest wymagany od każdej transakcji, po odjęciu kwoty podatku poniesionego bezpośrednio w różnych składnikach kosztów. Wspólny system VAT stosuje się aż do etapu sprzedaży detalicznej włącznie, zgodnie z art. 1 nowej dyrektywy, który jest powtórzeniem art. 2 I dyrektywy Rady z 11.04.1967 r. (67/227/EEC).

1. Zasada powszechności opodatkowania

1.1. Postulat powszechności opodatkowania podatkiem od wartości dodanej wszystkich towarów i usług wynika wprost ze wspomnianego już art. 1. Nadal odstępstwo przez państwo członkowskie od zasady powszechności opodatkowania może mieć charakter wyłącznie wyjątkowy i może być wprowadzone tylko na podstawie upoważnień (delegacji) zawartych w dyrektywie. Zasady stosowania podatku VAT powodują bowiem, że wyłączenie niektórych transakcji z opodatkowania, względnie objęcie ich zwolnieniem od podatku, zakłóciłoby jego naliczanie w sposób uniemożliwiający osiągnięcie celu, jakim jest opodatkowanie wyłącznie ostatecznej konsumpcji towarów lub usług. Dlatego też stosowanie zwolnień zostało ograniczone przepisami nowej dyrektywy wyłącznie do towarów i usług enumeratywnie wymienionych w przepisach Tytułu IX „Zwolnienia”, art. 131 do art.166 (poprzednio - Tytułu X w VI dyrektywie, względnie objętych przepisami przejściowymi, wydanymi na podstawie art. 28 VI dyrektywy).

1.2. O powszechności opodatkowania wszelkich czynności wykonywanych w ramach działalności gospodarczej podatnika świadczą konstrukcje dostawy towarów i świadczenia usług. Za dostawę towarów nadal uważa się przeniesienie prawa do rozporządzania rzeczą jak właściciel zgodnie z art.14 ust. 1 (poprzednio – art. 5 VI dyrektywy). Przedmiotem opodatkowania jest więc rozporządzenie przez podatnika rzeczą w ramach władztwa ekonomicznego. Nadal definicja świadczenia usług jest definicją dopełniającą do definicji dostawy towarów. Tak więc zawarta w art. 24 ust. 1 (poprzednio – w art. 6 ust.1 VI dyrektywy) definicja świadczenia usług, rozumianego jako wszelkie transakcje wykonywane za wynagrodzeniem, niebędące dostawą towarów, powoduje w praktyce objęcie wspólnym systemem VAT wszystkich transakcji dokonywanych w ramach działalności gospodarczej. Tak określona definicja czynności opodatkowanych stanowi dokładną realizację postulatu powszechności podatku VAT, zawartego w art. 1 (poprzednio - w art. 2(1) I Dyrektywy).

1.3. Powszechność VAT zapewnia równowagę warunków konkurencji, czemu służy, m.in. cały zharmonizowany system tego podatku. Z tego też m.in. powodu państwa członkowskie zostały zobowiązane w art. 13 ust. 2 (poprzednio - w drugim akapicie ust. 5 art. 4 VI Dyrektywy) do zapewnienia, aby organy prawa publicznego uznawane były za podatników VAT w zakresie realizowanych przez nie czynności i transakcji w charakterze organów publicznych w sytuacjach, w których traktowanie tych organów jako niebędących podatnikami z tytułu tych czynności i transakcji prowadziłoby do istotnego naruszenia warunków konkurencji. Odnosi się to głównie do takich działań tych organów, które mogą być przedmiotem aktywności również prywatnych przedsiębiorców.

2. Zasada wielofazowości VAT

Wielofazowość VAT wiąże się ściśle z zasadą powszechności podatku od wartości dodanej, który powinien być nakładany na każdym etapie obrotu towarem lub usługą, aż do dostawy detalicznej dokonanej na rzecz konsumenta (ostatecznego odbiorcy). W każdej fazie obrotu opodatkowaniu podlegać powinna tylko wartość dodana, liczona od wartości netto towaru lub usługi, tzn. po odliczeniu wartości opodatkowanej już w poprzednich etapach obrotu. VAT, obliczony od ceny towaru lub usługi według stawki, która ma zastosowanie do takiego towaru lub usługi, jest wymagany od każdej transakcji, po odjęciu kwoty podatku poniesionego bezpośrednio w różnych składnikach kosztów tj. w poprzednim etapie obrotu gospodarczego, przy czym wspólny system VAT stosuje się aż do etapu sprzedaży detalicznej włącznie, zgodnie z art. 1 (poprzednio - art. 2 I dyrektywy) Taki sposób liczenia VAT wiąże się z następną jego cechą jaką jest jego potrącalność.

3. Zasada potrącalności VAT

Ponieważ wielofazowość VAT wymaga jego naliczania we wszystkich fazach obrotu towarami (usługami), od produkcji do sprzedaży detalicznej włącznie, to mechanizmem, który gwarantuje obciążenie tym podatkiem ostatecznego odbiorcy jest zasada potrącalności VAT. Zasada potrącalności wyraża się tym, że każdy z podatników na swoim etapie obrotu towarami (usługami), dokonując naliczenia podatku należnego obciążającego kolejnego odbiorcę, ma jednocześnie prawo do odliczenia (potrącenia) od swojego podatku należnego podatku, którym obciążyli go jego dostawcy przy nabyciu towarów i usług. Cecha potrącalności VAT wyróżnia ten podatek w porównaniu do innych podatków obrotowych, a ograniczenie prawa do odliczenia podatku naliczonego może mieć charakter jedynie wyjątkowy, gdyż decyduje o zasadzie neutralności VAT dla podatnika (przedsiębiorcy). Zgodnie z art. 168 lit. a nowej dyrektywy, Rozdział 1 Źródło i zakres prawa do odliczenia, Tytuł X. Odliczenia, jeżeli tow...