Samozatrudnienie to jednoosobowa działalność gospodarcza. To obecnie bardzo popularna na rynku pracy sytuacja, w której osoba fizyczna podejmuje działalność gospodarczą na własny rachunek i na własne ryzyko. Prowadzenie tego rodzaju działalności, przy zachowaniu wymogów ustawowych, pozwala uzyskać określone oszczędności podatkowe (opodatkowanie na zasadach podatku liniowego czy możliwość rozliczania rzeczywiście poniesionych kosztów uzyskania przychodu).

Od dnia 1 stycznia 2007 r. nastąpiła zmiana definicji działalności gospodarczej. Od ww. daty, zgodnie z art. 5b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, ost. zm. Dz. U. z 2008 r. Nr 143, poz. 894), za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się bowiem czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

– odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
– są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
– wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

A zatem, przedsiębiorca, który jest nawet wpisany do ewidencji działalności gospodarczej, nie może rozliczyć podatku dochodowego od przychodów z tej działalności wykonywanych na podstawie umowy spełniającej ww. warunki. Dla wyłączenia niezbędne jest spełnienie wszystkich trzech warunków łącznie.

Poddajmy powyżej wymienione przesłanki analizie.

Jedną z okoliczności, które pomogą podatnikowi udowodnić prowadzoną działalność gospodarczą, jest wykazanie, że ponosi on część odpowiedzialności wobec osób trzecich (z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych), za rezultat oraz faktyczne wykonywanie treści umowy. Ponoszenie odpowiedzialność wobec osób trzecich za czynności samozatrudnionego przez zleceniodawcę, wyklucza uznanie tych czynności za działalność gospodarczą. Odpowiedzialność tę należy zatem wyłączyć lub podzielić między zleceniodawcę a zleceniobiorcę. W praktyce oznacza to, że w umowach określających zasady współpracy należy nie tylko zapisać, że odpowiedzialność za rezultat działalności oraz wykonywanie umowy ponoszą obie strony, ale wyraźnie również zaznaczyć, kiedy i w jakich okolicznościach zleceniobiorca ponosi odpowiedzialność za swoje działania lub ich rezultat (towar lub usługę). Dodać jednak trzeba, iż likwidacja klauzuli zastrzegającej odpowiedzialność zleceniodawcy powoduje dodatkowe ryzyko samozatrudnionego z tytułu świadczonych usług.

Istotna jest również kwestia miejsca wykonywania zleconych czynności oraz nadzoru nad tymi czynnościami. Wykonywania usług pod kierownictwem (bezpośredni nadzór dawcy) w czasie i miejscu przez niego wyznaczonym można uniknąć, poprzez zastrzeżenie w umowie o współpracy możliwości wyboru miejsca lub czasu pracy przez zleceniobiorcę. Osoby samozatrudnione nie powinny świadczyć usług w regulaminowych godzinach pracy zakładu (podmiotu) zlecającego. Nie mogą zostać one pozbawione możliwości samodzielnej, niekontrolowanej przez zleceniodawcę organizacji pracy. Możliwe jest zatem wprowadzenie do umów zapisów, które przyznają pracownikowi swobodę w gospodarowaniu czasem, dają możliwość wyboru miejsca świadczenia usług oraz wyeliminują nadzór kierowniczy zleceniodawcy. Taka konstrukcja umowna rodzi również skutki dla zlecającego, ponieważ traci on kontrolę nad czasem pracy zlec...