Odprawy dla pracowników

Zasady wypłacania odpraw pracownikom budzą u pracodawców wiele wątpliwości. Wiążą się one nie tyle z faktem, czy w danym przypadku odprawa pracownikowi przysługuje, co z zasadami dotyczącymi momentu oraz wysokości wypłacanej odprawy. Problemy te wynikają przede wszystkim z faktu, że przepisy dotyczące wypłat odpraw znajdują się w kliku aktach prawnych.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady wypłacania pracownikom odpraw jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.; dalej: KP), jednak przepisy te kształtują tylko i wyłącznie ogólne reguły dotyczące wypłacania odpraw. Szczegółowe zasady znajdują się bowiem najczęściej w przepisach innych ustaw. Akty te zostaną omówione w dalszej części artykułu, w tym miejscu warto wspomnieć między innymi o ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 roku, Nr 39 poz. 353, z późn. zm., dalej zwana ustawą o emeryturach i rentach z ubezpieczenia społecznego) czy o ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90 poz. 844, z późn. zm., dalej zwana ustawą o zwolnieniach grupowych). Odprawa może też przysługiwać na podstawie układu zbiorowego, obowiązującego u danego pracodawcy.

Zasadniczo, zarówno na gruncie przepisów Kodeksu Pracy, jak również na gruncie ustaw okołokodeksowych, możemy wyróżnić trzy typy odpraw, a mianowicie:

– odprawa z tytułu przejścia pracownika na emeryturę lub rentę;
– odprawa dla rodziny zmarłego pracownika;
– odprawa z tytułu zwolnień grupowych w zakładzie pracy.

Przejście pracownika na emeryturę lub rentę

Prawo do uzyskania odprawy pieniężnej z tytułu rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę zostało wprowadzone do KP na mocy nowelizacji z dnia 2 lutego 1996 r., tj. ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110, z późn. zm.).

Podstawę prawną do wypłaty pracownikowi odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę stanowi art. 92.1 KP. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Z zacytowanego przepisu wynika, że aby nabyć prawo do odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę należy spełnić następujące warunki:

– pracownik musi być w wieku uprawniającym do przejścia na emeryturę lub musi spełniać warunki do uzyskania renty;
– stosunek pracy musi ulec rozwiązaniu, a pracownik faktycznie przejdzie na emeryturę lub rentę.

Aby ustalić czy danemu pracownikowi należy się z powyższego tytułu odprawa, trzeba na wstępie sięgnąć do wspomnianej już ustawy o emeryturach i rentach z ubezpieczenia społecznego. Zacznijmy od zasad nabywania prawa do emerytury.

Zasadniczo prawo do emerytury nabywają osoby ubezpieczone, które osiągnęły 60 lat, w przypadku kobiet i 65 lat w przypadki mężczyzn (art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z ubezpieczenia społecznego). W przypadku osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., dodatkowym warunkiem, wynikającym bezpośrednio z art. 27 ust. 1 pkt 2 ustawy, jest legitymowanie się odpowiednim okresem składowym wynoszącym odpowiednio co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Drugim warunkiem otrzymania odprawy w związku z przejściem na emeryturę jest ustanie stosunku pracy. Istotne jest tu aby, ustanie tego stosunku było definitywne, a nie polegało na zmianie dotychczasowych warunków pracy. Dla uzyskania prawa do odprawy co do zasady obojętne jest w jaki sposób stosunek pracy ustał. Prawo do jednorazowej odprawy pieniężnej jest bowiem niezależne od sposobu ustania tego stosunku, byleby przyczyna rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy była bezpośrednio lub ostatecznie związana z nabyciem prawa do emerytury lub renty. Jedyną przesłanką wyłączającą uzyskanie prawa do odprawy pieniężnej jest rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika, tj. na podstawie art. 52 § 1 KP.

Warto także podkreślić, że prawo do odprawy pieniężnej przysługiwać będzie niezależnie od rodzaju umowy jaka łączyła pracownika z pracodawcą. Bez znaczenia jest więc fakt czy była to umowa zawarta na czas określony czy na czas nieokreślony. Stanowisko takie reprezentowane jest także w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1998 r. (sygn. akt III ZP 22/98).

Pamiętać jednak należy, że nie każde rozwiązanie umowy o pracę, w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, skutkować będzie nabyciem prawa do jednorazowej odprawy pieniężnej. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego nie jest rozwiązaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę.

Drugim przypadkiem, przewidzianym przez art. 92.1 KP, uprawniającym pracownika do otrzymania odprawy pieniężnej jest rozwiązanie przez pracownika stosunku pracy w związku z nabyciem prawa do renty. W tym miejscu należy podkreślić, że odprawa z tytułu rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę dotyczy tylko i wyłącznie renty z tytułu niezdolności do pracy, nie zaś z tytułu renty rodzinnej.

Podobnie jak w przypadku nabycia prawa do emerytury, warunki nabycia prawa do renty określone są w przepisach ustawy o rentach i emeryturach z ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z brzmieniem art. 57 ust. 1 tej ustawy, renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

– jest niezdolny do pracy;
– ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;
– niezdolność do pracy powstała w ściśle określonym w ustawie okresie.

Przyznana z tytułu do niezdolności do pracy renta może być stała lub okresowa.

Wysokość odprawy

W obu przypadkach, a więc zarówno w przypadku odprawy z tytułu nabycia prawa do emerytury, jak również w przypadku przejścia na rentę z tytułu niezdolności do pracy, pracownikowi przysługuje odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Do określenia prawidłowej wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia należy zastosować przepisy rozporządzenia z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, z późn. zm., dalej zwane rozporządzeniem w sprawie wynagrodzeń).

Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia w sprawie wynagrodzeń do określenia wysokości odprawy z tytułu przejścia pracownika na rentę lub emeryturę stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wysokości ekwiwalentu należnego za urlop wypoczynkowy.

Warto zaznaczyć, że pracodawcy, w obowiązujących w ich jednostkach przepisach, mogą określić wyższą wysokość odprawy niż wynikająca z przepisów rozporządzenia o wynagrodzeniach.

Ile odpraw może dostać jeden pracownik?

Zgodnie z brzmieniem art. 92.1 § 2 KP, pracownik, który otrzymał o...