ZUS kontroluje umowy o dzieło

Interpelacja nr 34581 do ministra pracy i polityki społecznej w sprawie intensyfikacji kontroli ZUS w zakresie zawierania umów o dzieło

W ostatnim czasie nastąpił wzrost ilości kontroli ZUS w zakresie zawierania umów o dzieło. Do mojego biura zaczęły napływać skargi dotyczące zakresu i sposobu przeprowadzania kontroli oraz ich wyników. Analiza dokumentów z przebiegu kontroli, które przedstawiono uwidaczniają, że pomija się wolę stron zawierających konkretny rodzaj stosunku prawnego i charakter (istotę) umów zawieranych w myśl art. 627-646 Kodeksu cywilnego.

Niepokojące dla przedsiębiorców jest kwestionowanie prawidłowości zawierania umów o dzieło, które od wielu lat były niezmiennie stosowane i podczas wcześniejszych kontroli inspektorów ZUS nie budziły żadnych wątpliwości co do treści i celu wybranego rodzaju stosunku prawnego, a także wzajemnych praw i obowiązków stron. Mając na uwadze brak zastrzeżeń ze strony organu kontrolującego pracodawcy opierali się na dotychczasowej praktyce, zgodnej z obowiązującymi, niezmiennymi od lat, regulacjami prawnymi.

Przedsiębiorcy wielokrotnie skarżą się, że ZUS podczas kontroli dotyczących umów o dzieło dopuszcza się swobodnej interpretacji przepisów, z jednoznacznym negatywnym nastawieniem wobec przedsiębiorców.

W związku z tym interpeluję jak Pan Minister zamierza dokonać wnikliwą analizę działań kontrolerów ZUS?

Czy Pan Minister podejmie PILNE działania mające na celu zaprzestanie krzywdzącej interpretacji ZUS-u?

Oczywiści, nie można zgodzić się ze stwierdzeniem, że umowy o określonym rezultacie, niemające charakteru ciągłego, w których przedmiot umowy jest ściśle wskazany, a wykonawca jest rozliczany za osiągnięcie końcowego efektu, ma zapewnioną samodzielność, sam jest organizatorem czynności, jakie realizuje i ponosi odpowiedzialność za wykonanie dzieła, są traktowane jako umowy zlecenia. Niepokój budzi fakt, że inspektorzy kontroli ZUS nie dostrzegają różnicy między przedmiotem umowy o dzieło i umowy zlecenia.

Pracodawcy nie byli wcześniej wpełni informowani o nowych stanowiskach ZUS w sprawie interpretacji przepisów, nie były prowadzone żadne kampanie informacyjne. Przeciwnie, pracodawcy zostali zaskoczeni kontrolami i ich wynikami mającymi poważne skutki finansowe dla funkcjonowania firm.

Należy dodać, że kontrole ZUS mają poważne konsekwencje finansowe dla małych przedsiębiorców, którzy nie są w stanie pokryć wysokich kwot należności pieniężnych z lat ubiegłych, z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, kiedy działali w przeświadczeniu, że postępują zgodnie z literą prawa.

W związku z powyższym interpelują jak powyżej.

Poseł Grzegorz Raniewicz

Odpowiedź na interpelację nr 34581 w sprawie intensyfikacji kontroli ZUS w zakresie zawierania umów o dzieło

Szanowna Pani Marszałek

W odpowiedzi na przesłaną przy piśmie z dnia 16 września 2015 r. interpelację pana posła Grzegorza Raniewicza w sprawie intensyfikacji kontroli ZUS w zakresie zawierania umów o dzieło w oparciu o informacje uzyskane od Członka Zarządu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uprzejmie wyjaśniam.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z kompetencjami określonymi w art. 68 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 z późn. zm.), jest uprawniony do weryfikowania, czy dana osoba została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych z właściwego tytułu, a także czy w ogóle tytuł taki posiada.
Jeśli w toku postępowania wyjaśniającego lub kontroli zostanie stwierdzone, że obowiązek ubezpieczeń społecznych danej osoby został określony nieprawidłowo przez podmiot pełniący funkcję płatnika składek, ZUS podejmuje odpowiednie działania celem prawidłowego ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych. Rozstrzygnięcie w danej sprawie w zakresie obowiązku ubezpieczeń społecznych dokonywane jest w oparciu o analizę całości materiału dowodowego (w szczególności postanowień zawartej umowy i ustaleń dotyczących warunków i okoliczności świadczenia pracy).

Zgodnie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są zleceniobiorcami czyli osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Osoby te obowiązkowo podlegają także ubezpieczeniu wypadkowemu, a ubezpieczeniu chorobowemu - podlegają dobrowolnie, na swój wniosek (art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 ustawy).

Zgodnie z art. 13 pkt 2 ustawy, obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz wypadkowego trwa od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy.

Obowiązek ubezpieczeń społecznych zleceniobiorców może być wyłączony, z uwagi na wystąpienie okoliczności, o których mowa w art. 6 ust. 4 oraz art. 9 ustawy.

Natomiast osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o dzieło nie podlegają ubezpieczeniom społecznym, z wyłączeniem osób, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy. Zgodnie z obowiązującą w polskim prawie zasadą swobody zawierania umów, o charakterze prawnym umowy decydują strony umowy. Strony zawierając umowę mogą kształtować jej treść według swobodnego uznania i zawrzeć taką umowę jaka im odpowiada, z zastrzeżeniem obowiązujących przepisów Kodeksu cywilnego. Charakter prawny umowy określa przede wszystkim jej treść oraz okoliczności towarzyszące jej wykonywaniu, a nie wyłącznie jej nazwa. W tej kwestii niejednokrotnie wypowiedział się Sąd Najwyższy (np. wyroki Sądu: z dnia 3 listopada 1999 r., sygn. akt IV CKN 152/00, z dnia 27 sierpnia 2013 r., sygn. akt II UK 26/13, z dnia 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 115/13, z dnia 4 czerwca 2014 r., sygn. akt II UK 543/13 oraz z dnia 10 lipca 2014 r., sygn. akt II UK 454/13).

Odnosząc się do tezy przedstawionej w interpelacji odnośnie wzrostu liczby kontroli, Członek Zarządu ZUS wskazał, że w przeciągu ostatnich lat nastąpił znaczny wzrost zawieranych umów cywilnoprawnych, w tym umów o dzieło. Powołał przy tym dane Ministerstwa Finansów, z których wynika, że pomiędzy rokiem 2000 a 2011 nastąpił ponad dwukrotny wzrost liczby podatników uzyskujących dochód wyłącznie z umów cywilnoprawnych (odpowiedź na zapytanie poselskie nr 2497 z dnia 4 grudnia 2012 r.).
Z kolei z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w 2010 r. było 546,7 tys. osób wykonujących pracę na podstawie umów zlecenia i umów o dzieło, podczas gdy w 2011 r. takich osób było już 1.012,9 tys. (Rocznik Statystyczny Pracy 2012 r.), w 2012 r. 1.350 tys. (http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-zatrudnieni-wynagrodzenia-koszty-pracy/monitoring-rynku-pracy-wybrane-zagadnienia-dane-za-2012-rok-9,1.html), a w 2013 r. - 1.400 tys. osób (http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-zatrudnieni-wynagrodzenia-koszty-pracy/wybrane-zagadnienia-rynku-pracy-dane-za-2013-rok-,9,2.html).

Zgodnie z art. 86 ust. 2 ustawy dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych kontrole obejmują m.in. zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych w ramach, którego ZUS bada m.in. czy osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (w tym umowy o dzieło) wykonują czynności składające się na przedmiot umowy w warunkach wskazujących na umowę zlecenia, bądź świadczenia usług, czy też wykonywana umowa jest umową rezultatu w świetle art. 627 i nast. Kodeksu cywilnego. Ustalenia kontroli dokonywane są w oparciu o analizę zgromadzonego materiału dowodowego (w szczególności postanowień zawartej umowy i warunków świadczenia pracy).

Członek Zarządu ZUS poinformował, że w wyniku kontroli przeprowadzonych w latach 2010 - 2014 stwierdzono brak zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych 82 622 osób (w tym uwzględniono osoby, które ZUS następnie objął ubezpieczeniami na skutek przekwalifikowania umów o dzieło). Poniżej wykaz liczby tych osób w podziale na lata:

Członek Zarządu ZUS podkreślił, że do terenowych jednostek organizacyjnych ZUS nie były kierowane stanowiska, wytyczne ani inne pisma ogólnego charakteru dotyczące „podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby przyjmujące zamówienie w ramach umowy o dzieło”.

Zarówno obecnie jak i w latach poprzednich terenowe jednostki organizacyjne ZUS badały, czy w istocie indywidualne sprawy dotyczące obowiązku ubezpieczeń społecznych osób, które zawierały umowy nazwane umowami o dzieło nie mają charakteru umowy zlecenia albo umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy o zleceniu. Członek Zarządu ZUS nadmienił, że sprawy te, w każdym konkretnym przypadku, wymagają analizy zapisów umowy oraz warunków jej wykonywania. Badaniu podlega przede wszystkim przedmiot umowy, uregulowania określające odpowiedzialność wykonawcy za osiągnięcie konkretnego rezultatu, rodzaj wykonywanej pracy, powtarzalność czynności.

W przypadku sporu w tym zakresie oddziały ZUS wydają indywidualne decyzje, od których przysługuje odwołanie do właściwego sądu powszechnego, dlatego też nie można, jak podkreśla Członek Zarządu ZUS, mówić o tym, że w sprawach, na które zwraca uwagę interpelacja poselska, ZUS zmienił swoje stanowisko albo że w latach wcześniejszych nie kwestionował nieprawidłowości popełnianych przez płatników składek.

Członek Zarządu ZUS dodaje, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadzając kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek, stoi na gruncie zasady równego traktowania wszystkich płatników oraz ubezpieczonych.

Z poważaniem

Podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej

Marek Bucior

Warszawa, 2 października 2015 r.