Zmiany w PIT: Odszkodowanie za przewlekłość postępowania

Przez wiele lat brak było przepisów regulujących wprost kwestie opodatkowania sumy pieniężnej otrzymywanej przez osoby fizyczne z tytułu przewlekłości postępowania a praktyka organów podatkowych i sądów administracyjnych nie była jednolita. Dostrzegając jednak ten problem ustawodawca wprowadził przepis, który rozstrzygnął dotychczasowe wątpliwości.

Zgodnie z przepisami ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z 2004 r., poz. 179, nr 1843, z późn. zm.) strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania) (art. 2 ust. 1).

Zgodnie z art. 12 ust. 4 powyższej ustawy uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika – od komornika, sumę pieniężną w wysokości od 2000 złotych do 20 000 złotych. Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania (art. 15 ust. 2 ustawy).

Praktyka organów podatkowych

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych („ustawa o PIT”) nie wymieniały wprost omawianej sumy pieniężnej jako kategorii przychodów zwolnionych od podatku. Art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT wskazywał jedynie, że wolne od podatku są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:

1. otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
2. dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Organy podatkowe uznawały, że skoro ustawodawca nie nadał przedmiotowemu świadczeniu statusu odszkodowania/zadośćuczynienia to kwota otrzymana na podstawie orzeczenia sądowego na podstawie powołanej ustawy nie korzysta ze zwolnienia od podatku. Jak zauważył Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji z 27 maja 2014 r. (sygn. ILPB2/415-267/14-2/TR):

(...) suma pieniężna z omawianego art. 12 ust. 4 nie jest ani odszkodowaniem, ani zadośćuczynieniem. Nie jest to bowiem odszkodowanie za poniesione straty i utracone korzyści (art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego). Nie jest to również zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w rozumieniu art. 445 Kodeksu cywilnego (art. 24 § 1 i 448 Kodeksu cywilnego).

W konsekwencji organy podatkowe uznawały, że otrzymana kwota stanowi tzw. przychód z innych źródeł (zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o PIT). W przypadku osiągania przychodów z innych źródeł podatnik zobowiązany jest do wykazania w rocznym zeznaniu podatkowym wszystkich osiągniętych w roku podatkowym dochodów i odprowadzenia podatku według właściwej stawki. Takie podejście zaprezentował m.in. Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 17 lipca 2014 r. (sygn. IBPBII/1/415-346/14/JP).

Inaczej na kwestię opodatkowania przyznanej sumy pieniężnej zapatrywały się sądy administracyjne uznając, że przyznane świadczenie korzysta ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT. W jednym z najistotniejszych wyroków Naczelny Sąd Administracyjny wskazał wprost, że:

(...) opodatkowanie przyznanej przez sąd sumy pieniężnej za krzywdę moralną spowodowaną przewlekłością postępowania – byłoby sprzeczne z ideą humanitaryzmu i wysoce niesprawiedliwe.

(wyrok z 16 grudnia 2011 r., sygn. II FSK 1218/10).

Zmiana przepisów

Dostrzegając istotność kwestii ustawodawca zdecydował się wprowadzić precyzyjny przepis, który zwalniałby ten przychód od podatku. Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3e ustawy o PIT wolne od podatku są sumy pieniężne, o których mowa w art. 12 ust. 4 powołanej powyżej ustawy z 17 czerwca 2004 r.

W uzasadnieniu ustawodawca wskazał, że dokonanie wykładni (na przykład w drodze ogólnej interpretacji prawa podatkowego), która stwierdzałaby, iż świadczenie pieniężne ma charakter zadośćuczynienia i objęte jest dyspozycją art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT, stałoby w sprzeczności z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zgodnie z którym wszystkie normy wprowadzające zwolnienia przedmiotowe mają charakter odstępstwa od zasady powszechności opodatkowania według jednakowych, tych samych dla każdego podatnika zasad (wyrok z dnia 29 maja 1996 r., sygn. K 22/95). Konsekwencją powyższego jest wyjątkowy charakter ulg, odliczeń, zwolnień itp. pojmowanych ściśle i nierozszerzająco.

Przepisy przejściowe

Powyższe zwolnienie od podatku dochodowego obowiązuje od 4 października 2014 r. Jednakże ustawodawca wprowadził przepis przejściowy zgodnie z którym zwolnienie to ma zastosowanie do dochodów uzyskanych od dnia 1 stycznia 2014 r. (art. 14 ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw). Oznacza to, że jeżeli podatnik otrzymał przedmiotową sumę pieniężną w 2014 r. będzie korzystała ona ze zwolnienia od podatku.

Michał Wójcik