Zaliczka a zadatek – różnice. Co wybrać? 

Pojęć „zaliczka” i „zadatek” często używa się zamiennie, co jest błędem. Choć wiele osób zdaje sobie sprawę z istnienia tych form zabezpieczenia transakcji, to często nie wiemy, jakie są ich konsekwencje. Każda z nich ma inny charakter. Oto najważniejsze informacje na temat zaliczki i zadatku oraz krótkie podsumowanie skutków, jakie ze sobą niosą.

Zaliczka czyli część przyszłego zobowiązania

Zaliczka nie została zdefiniowana w polskim systemie prawnym, choć tym pojęciem posługuje się kodeks cywilny (art. 743 kc). Zazwyczaj jest stosowana w przypadku umowy agencyjnej, komisu, czy umowy zlecenie. Mimo to, przez brak odgórnej definicji tego zagadnienia, wciąż przysparza ono wielu problemów.

Najprostsze określenie zaliczki odnosi się do tego, iż jest ona częścią przyszłego zobowiązania. Wnosi ją jedną ze stron umowy przed nadejściem terminu wymagalności lub przed momentem otrzymania świadczenia przez drugą stronę.

Każda ze stron umowy może samodzielnie określić część kwoty umowy, która będzie zaliczką pobraną przed realizacją świadczenia. Zwykle wskazuje się ją jako konkretną kwotę, czasem też stosunkiem procentowym. Dlatego postanowienia umowne mogą mieć następującą formę:

„Kupujący zobowiązuje się wpłacić do dnia 5 czerwca br. kwotę w wysokości 1000,00 zł tytułem zaliczki. Wskazana kwota powinna zostać wpłacona na rachunek bankowy wskazany przez sprzedającego.”

„Niniejszą umową Usługobiorca zobowiązany jest do zapłaty zaliczki w wysokości 10% ceny usługi określonej w umowie. Zapłata zaliczki powinna zostać uiszczona w dniu podpisania umowy.”

Co jest najważniejszą cechą zaliczki? To, że w sytuacji odstąpienia od umowy lub rozwiązania umowy za porozumieniem stron, wpłacona kwota jest zwracana temu, kto ją wpłacił. Dlatego gdy strona zobowiązana do realizacji świadczenia zwleka z wykonaniem, to zanim dojdzie do odstąpienia od umowy, trzeba wyznaczyć dodatkowy termin. Gdy zobowiązany go przekroczy, można żądać zwrotu wpłaconej zaliczki.

Jednak wyznaczanie dodatkowego terminu nie będzie wymagane, jeśli w umowie zastrzeżemy ściśle określony termin.

Kiedy strony nie wykonają zobowiązań, odpowiadają zgodnie z treścią art. 471 kodeksu cywilnego ex contracto – czyli mają obowiązek naprawy szkody, która jest efektem niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania. Gdy dłużnikiem jest strona pobierająca zaliczkę, można domagać się zarówno zwrotu pobranej kwoty, jak i naprawy szkody powstałej w wyniku niewykonania zobowiązania.

Jeśli umowy nie wykona strona przekazująca zaliczkę, to kwota ta zostaje zaliczona na poczet kwoty umowy, za to reszta wierzytelności jest traktowana jako niespełnienie świadczenia należnego. Daje to możliwość wytoczenia powództwa o zapłatę z odsetkami oraz nałożenia obowiązku naprawy szkody na podstawie art. 471 kodeksu cywilnego.

Warto zaznaczyć, że nie zawsze występuje wymóg zwrotu zaliczki. Według panującej swobody umów, strony mogą samodzielnie ustalać zapisy dotyczące zaliczki. Ma to miejsce głównie w przypadku stosunków gospodarczych, ponieważ konsument jako podmiot niewyspecjalizowany podlega szczególnej ochronie. Przykładowe modyfikacje to:

• Określenie, w jakich sytuacjach zaliczka nie podlega zwrotowi;
• Określenie z jakich kwot i tytułów składa się łączna kwota zaliczki;
• Stworzenie klauzuli zaliczki bezzwrotnej.

Ostatni przykład jest klauzulą abuzywną w przypadku umów, w których stroną jest konsument. Jako przykład owego postanowienia można wskazać zapis ujęty w rejestrze klauzul niedozwolonych (na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów o sygnaturze XVII Amc 56/05): „W przypadku odstąpienia od umowy przez Zamawiającego, zaliczka przepada na rzecz Przyjmującego zamówienie w cał...