Zakup smartfona na raty a PIT – uwaga na zastrzeżenie prawa własności

Przedsiębiorcy bardzo często nabywają sprzęt elektroniczny na raty. Szczególnie zakup telefonów i smartfonów w tej formie cieszy się popularnością. Nabywając sprzęt na raty, należy zwrócić uwagę, czy zawarta umowa sprzedaży ratalnej jest umową sprzedaży z zastrzeżeniem prawa własności. Coraz więcej operatorów wprowadza tego typu zapisy do umów.

W zawartej umowie bądź aneksie określającym warunki sprzedaży ratalnej mogą znaleźć się postanowienia typu: „Operator zastrzega sobie prawo własności przedmiotu sprzedaży aż do uiszczenia ceny w całości” lub „Operator rozkłada cenę na raty i zastrzega sobie własność urządzenia do chwili zapłaty ostatniej z rat”. Tego typu zastrzeżenie nie pozostaje bez znaczenia na gruncie podatkowym. Może bowiem się okazać, że wydatku nie zaksięgujemy w kosztach podatkowych aż do czasu uregulowania ostatniej raty.

Zakup smartfona do kwoty 3500 zł

Na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych kosztem jest koszt poniesiony w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Tak stanowi art. 22 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 2032, z późn. zm., dalej: ustawa o PIT). Co do zasady fakt dokonania zakupu na raty określonego składnika majątku nie ma znaczenia na gruncie PIT; w celu rozliczenia ww. kosztów nie ma obowiązku, by został on opłacony.

Bezpośrednio do kosztów podatkowych można zaksięgować wydatki na zakup smartfona o wartości do 3500 zł. W przypadku podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów koszt podatkowy rozpoznawany jest w dacie wystawienia dokumentu, którym co do zasady jest faktura. Zgodnie z art. 22 ust. 6b ustawy o PIT za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodów w odniesieniu do podatników prowadzących podatkowe księgi przychodów i rozchodów (tzw. metodą uproszczoną) uważa się dzień wystawienia faktury (rachunku) lub innego dowodu stanowiącego podstawę do zaksięgowania (ujęcia) kosztu. Regulacje ustawy o PIT nie zastrzegają w żaden sposób, aby podatnik nie miał prawa ująć w kosztach podatkowych faktury, która zastrzega prawo własności do czasu uregulowania zobowiązania.

W podatkowej księdze przychodów i rozchodów zakup zostanie zaewidencjonowany na podstawie wystawionej faktury stosownie do § 26 rozporządzenia Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 728, dalej: rozporządzenia w sprawie pkpir). W kolumnie 13 księgi Pozostałe wydatki należy zaksięgować pełną wartość sprzętu wynikającą z otrzymanej faktury – odpowiednio netto lub brutto w zależności od tego, czy przedsiębiorcy przysługuje prawo do odliczenia VAT, czy nie.

Jeżeli wartość zakupionego sprzętu przekroczy kwotę 1500 zł, to smartfon należy ująć w ewidencji wyposażenia. Obowiązek ten wynika z § 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia w sprawie pkpir, zgodnie z którymi podatnik prowadzący podatkową księgę ma także obowiązek prowadzić ewidencję wyposażenia. Ewidencją wyposażenia obejmuje się wyposażenie, którego wartość początkowa w rozumieniu odrębnych przepisów przekracza 1500 zł.

Innymi słowy, zakup smartfona o wartości do 3500 zł w systemie ratalnym jest dla podatnika neutralny podatkowo, pod warunkiem że wydatek zostanie ujęty bezpośrednio w kosztach podatkowych.

Powyższe stwierdzenie pozostaje również aktualne w sytuacji, gdy z dokumentu zakupu będzie wynikało zastrzeżenie, że towar do momentu pełnej zapłaty ceny sprzedaży pozostaje własnością sprzedawcy zgodnie z art. 589 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 459, z późn. zm., dalej: k.c.).

Środek trwały o wartości powyżej 3500 zł

Dużo większą uwagę na treść faktury bądź umowy podatnicy powinni zwrócić w razie zakupu urządzenia o wartości powyżej 3500 zł. Na gruncie podatku dochodowego jest to zakup środka trwałego. Może się jednak okazać, że pomimo iż dysponujemy smartfonem jak właściciel, nie możemy rozliczyć poniesionego wydatku w kosztach podatkowych. Kluczowe znaczenia mają tu uregulowania wynikające z art. 22a ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT. Zgodnie z tym przepisem amortyzacji podlegają stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania urządzenia o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Jeżeli zakup urządzenia odbywa się bez zastrzeżenia prawa własności, wówczas bez żadnych przeszkód podatnik może ująć smartfon w ewidencji środków trwałych i rozpocząć jego amortyzację, księgując w koszty podatkowe miesięczne odpisy amortyzacyjne.

W sytuacji jednak, gdy transakcja została wykonana z zastrzeżeniem wynikającym z art. 589 k.c., to wydatek nie może być ujęty w ewidencjach aż do czasu uregulowania ceny. Zgodnie z powołaną podstawą prawną, jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, poczytuje się w razie wątpliwości, że przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym. Zastrzeżenie prawa własności do momentu zapłaty ceny oznacza, że prawo własności pozostaje przy sprzedawcy aż do czasu zapłacenia całości ceny przez kupującego. Kupujący, któremu rzecz została wydana, jest z mocy umowy sprzedaży uprawniony do posiadania rzeczy, mimo że nie stał się jeszcze jej właścicielem.

Tymczasem amortyzacji podlegają środki trwałe stanowiące własność podatnika. Zakup np. urządzeń z zastrzeżeniem prawa własności oznacza zatem brak możliwości dokonywania odpisów amortyzacyjnych aż do czasu uregulowania ceny.

Eksperci KAS wyjaśniają: (...) telefon, przy zakupie którego zastrzeżono przeniesienie prawa własności, do czasu całkowitej spłaty zobowiązania nie może być uznany za środek trwały, jako niestanowiący własności lub współwłasności podatnika.

Środek trwały do kwoty 3500 zł

Podatnik ma prawo ująć w ewidencji środków trwałych i amortyzować składniki majątku o wartości równej lub niższej niż 3500 zł. Taką możliwość przewidują przepisy art. 22f ust. 3 ustawy o PIT.

Co do zasady, zgodnie z art. 22d ust. 1 ustawy o PIT, podatnicy mogą nie dokonywać odpisów amortyzacyjnych od składników majątku, np. urządzeń, których wartość początkowa nie przekracza 3500 zł; wydatki poniesione na ich nabycie stanowią wówczas koszty uzyskania przychodów w miesiącu oddania ich do używania.

Powołany jednak art. 22f ustawy o PIT wskazuje, że w przypadku gdy wartość początkowa jest równa lub niższa niż 3500 zł, podatnicy mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych stosownie do art. 22h–22m albo jednorazowo – w miesiącu oddania do używania tego środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej albo w miesiącu następnym.

W razie zakupu smartfona na raty – bez zastrzeżenia prawa własności – bez znaczenia pozostawać będzie sposób ujęcia urządzenia w ewidencjach księgowych. Wydatek może być zaksięgowany bezpośrednio w koszty lub też ujęty w ewidencji środków trwałych i amortyzowany metodą liniową lub jednorazowo.

W sytuacji jednak, gdy z umowy lub faktury będzie wynikało zastrzeżenie prawa własności aż do czasu uregulowania ceny, sposób ujęcia zdarzenia gospodarczego w księgach będzie miał kluczowe znaczenie. Korzystniejszym rozwiązaniem będzie ujęcie wydatku bezpośrednio w kosztach podatkowych. Wartość urządzenia wynikająca z faktury będzie wówczas mogła być zaksięgowana bezpośrednio w kosztach podatkowych. W przypadku gdyby przedsiębiorca chciał ująć telefon w ewidencji środków trwałych, będzie to niemożliwe aż do czasu uregulowania ceny.

W interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 19 grudnia 2013 r., nr ILPB4/423-395/13-2/DS, czytamy: (...) prawo własności sprzętu (tu: radiolinii) zostanie przeniesione na spółkę z chwilą wykupu przedmiotu umowy sprzedaży ratalnej. Wobec tego po zapłacie ostatniej raty radiolinia, która stanie się własnością podatnika, spełni definicję środka trwałego. (...) w dacie zapłaty tej ostatniej raty spółka winna wprowadzić ten środek trwały do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, a od następnego miesiąca rozpocząć jego amortyzację.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Zarówno przewłaszczenie na zabezpieczenie jak i zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej są formami zabezpieczenia należności handlowych. Przy czym zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej uregulowane jest w art. 589 k.c. natomiast przewłaszczenie na zabezpieczenie nie jest uregulowane w przepisach kodeksu; jest to umowa nienazwana.

Przy zabezpieczeniu polegającym na zastrzeżeniu własności rzeczy sprzedanej strony umowy zastrzegają, że własność rzeczy sprzedanej przejdzie na kupującego dopiero z chwilą uiszczenia ceny. Ta forma zabezpieczenia jest popularna przy sprzedaż ratalnej, czy też w sytuacji, gdy zapłata ceny ma nastąpić już po wydaniu rzeczy ruchomej. Natomiast, w przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie, jak wynika z wyroku z 17 lutego 2015 r., sygn. akt I ACa 754/14 strony mogą ułożyć według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ k.c.). Najczęściej, w przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie dłużnik w celu zabezpieczenia wierzytelności przenosi na wierzyciela własność określonej rzeczy. Ma tu miejsce powiernicze przeniesienie własności. Jednocześnie strony postanawiają, że po spłaceniu długu wierzyciel będzie zobowiązany dokonać powrotnego przeniesienia własności na dłużnika. Coraz częściej ta forma zabezpieczenia jest stosowana w przypadku umów kredytu czy pożyczki.

W odniesieniu do środków trwałych, które zostały przewłaszczone na zabezpieczenie wierzytelności ustawodawca przewidział szczegółowe rozwiązanie prawne. Mowa o art. 22f ust. 5 ustawy o PIT zgodnie, z którym odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które zostały przewłaszczone w celu zabezpieczenia wierzytelności, w tym pożyczki lub kredytu, dokonuje dotychczasowy właściciel, w tym pożyczkobiorca lub kredytobiorca. W publikacji PIT. Komentarz LEX, A. Bartosiewicz i R. Kubacki, Warszawa 2015 autorzy wyjaśniają:

(...) mając na uwadze specyfikę umowy przewłaszczenia, a zwłaszcza fakt, że posiadanie i używanie przewłaszczonego składnika majątku pozostaje przy dotychczasowym właścicielu, ustawodawca wyjątkowo przyjmuje, że odpisów amortyzacyjnych dokonywać będzie dotychczasowy właściciel, mimo że nie jest (chwilowo) jej właścicielem. Jest to wyjątek od zasady, że środki trwałe (wartości niematerialne i prawne) powinny być własnością (współwłasnością) podatnika. Jeśli składnik majątku, który był przewłaszczony, przejdzie definitywnie na własność wierzyciela, traci cechy odpowiednio środka trwałego czy też wartości niematerialnych i prawnych. W takim przypadku ani nie jest on, bowiem własnością podatnika, ani nie może być przez podatnika wykorzystywany na jego potrzeby związane z działalnością gospodarczą.

Edyta Zaniewicz