Zachowek - komu przysługuje i jak go wyliczyć (2)

W życiu zdarzają się rozmaite sytuacje - również takie, w których przyszły spadkodawca wyzbywa się majątku w różny sposób - często ku niezadowoleniu osób bliskich. Oczywistym jest, że każdy ma prawo swobodnie decydować o swoim majątku, ale ustawodawca, kształtując przepisy o zachowku zadbał o interes przyszłych spadkobierców z najbliższej rodziny. Stąd przepisy dotyczące darowizn dokonanych przez spadkodawcę.

Darowizny dokonane przez spadkodawcę a wysokość zachowku

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty (licząc wstecz od otwarcia spadku) darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Przepis ten oznacza, że darowizny (odbiegające wartością od darowizn drobnych) dokonane przez spadkodawcę za życia mają wpływ na określenie wartości spadku, a ta z kolei wpływa na wartość zachowku.

W przypadku darowizn na rzecz spadkobierców bez znaczenia jest czas dokonania tej darowizny. Natomiast w razie dokonania darowizn dla osób, które nie są spadkobiercami albo osobami uprawnionymi do zachowku, czas ma już znaczenie. Nie doliczamy do wartości spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę więcej niż 10 lat temu – licząc od dnia jego śmierci.

Przykład:

Pan Józef 20 lat przed śmiercią obdarował swoją ówczesną konkubinę działką gruntu. Drugą działkę gruntu w tym samym czasie otrzymał jego syn. Kilka lat później pan Józef rozstał się z konkubiną i się ożenił. Z małżeństwa tego ma dzieci. 

Ustalając wartość ewentualnego zachowku, do wartości spadku należy doliczyć wartość działki gruntu, którą podarował synowi, ale nie należy doliczać wartości działki podarowanej konkubinie.

Ważne!

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, ale według cen z chwili ustalania zachowku.

Zapis ten może być nieco niezrozumiały. Ale jest bardzo potrzebny – uwzględnia bowiem zmiany, które mogą dokonać się w przedmiocie darowizny w czasie od darowizny do momentu ustalania wysokości zachowku.

Darowizny a zachowek należny zstępnemu

Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego.

Darowizny a zachowek należny małżonkowi

Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Darowizny na rzecz uprawnionych do zachowku

Zapis windykacyjny (to pojęcie wyjaśnimy w kolejnym odcinku) oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego (rodzica).

Uwaga!

Jeśli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną wartość przyjętą w danym środowisku.

Uwaga: Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku sam jest uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Zapis ten zabezpiecza spadkobiercę przed uszczupleniem swojego osobistego majątku w wyniku konieczności zapłaty zachowku.

RG

W kolejnym odcinku: Zapisy i polecenia i ich wpływ na wysokość zachowku.