Zachowek - komu przysługuje i jak go wyliczyć (1)

Zachowek to sposób na zabezpieczenie interesów osób bliskich spadkodawcy. Ustawodawca, tworząc przepisy dotyczące zachowku wyraził pogląd, że osobom bliskim należy się z mocy prawa jakaś część spadku – nawet jeśli spadkodawca tak nie uważał.

Sądzi się powszechnie, że kwestie związane z zachowkiem pojawiają się wyłącznie w sytuacji, w której spadkodawca pozostawił testament. Inaczej mówiąc, niektórzy sądzą, że w przypadku dziedziczenia ustawowego problem zachowku się nie pojawi. Dla każdej sytuacji można jednak wskazać wyjątki - o czym wkrótce.

Dlaczego zachowek może sprawiać problemy spadkobiercom?

W największym uproszczeniu: zachowek zwykle wypłaca się w gotówce, zobowiązanymi do jego zapłaty są inni spadkobiercy (lub osoby obdarowane przez spadkodawcę przed jego śmiercią), a bardzo często przedmiotem spadku lub darowizny są nieruchomości i inne prawa, które trudno na gotówkę zamienić - szczególnie, jeśli trzeba to zrobić szybko. Może się więc okazać, że spadek to dla spadkobiercy duży kłopot. Staje on bowiem często przed koniecznością spieniężenia otrzymanego majątku, zaciągnięcia kredytu lub pozyskania gotówki w inny sposób.

Zachowek w Kodeksie Cywilnym

Instytucja zachowku została uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego.

Uprawnieni do zachowku

Uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, ale wyłącznie w przypadku, w którym byliby powołani do spadku z ustawy. Oznacza to więc, że krąg uprawnionych do zachowku nie może być większy niż wskazany w ustawie, ale może być zawężony.

Powołani do spadku z ustawy

Kodeks cywilny wymienia uprawnionych do spadku - nazywając ich powołanymi do spadku. W pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek – dziedziczą w częściach równych, z tym, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Przykład:

Zmarły pozostawił testament, w którym znajdują się dyspozycje wskazujące jako spadkobierców żyjących w chwili otwarcia spadku małżonka i dzieci. Ewentualnymi uprawnionymi do zachowku będą w tym przypadku wyłącznie dzieci i małżonek.

Rodzice w opisanej sytuacji nie dziedziczą ustawowo, czyli nie są powołani do spadku z ustawy.

Przykład:

Zmarły pozostawił testament, w którym znajdują się dyspozycje wskazujące jako spadkobierców małżonka i dzieci. Dzieci niestety nie dożyły otwarcia spadku (zmarły przed ojcem), ale mają już swoje potomstwo. W tej sytuacji do ewentualnego zachowku uprawnione są wnuki zmarłego i żona.

Jednak w razie braku zstępnych spadkodawcy (dzieci, wnuków itp.) powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. Wówczas rodzice zmarłego mogą oczekiwać zachowku w sytuacji, w której prawnie im przysługuje.

Wysokość zachowku

Jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni (w chwili otwarcia spadku), przysługuje mu prawo do zachowku w wysokości dwóch trzecich udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych wypadkach uprawnionym przysługuje połowa udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Ważne!

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili.

Nie uwzględnia się przy ustalaniu udziału spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Zrzeczenie się dziedziczenia

Spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia. Odbywa się to przez zawarcie umowy z przyszłym spadkodawcą, ale uwaga: umowy zawartej wyłącznie w formie aktu notarialnego. Umowa zawarta w innej formie będzie nieważna. Umowa może zostać zawarta wyłącznie za życia potencjalnego spadkodawcy.

Za życia potencjalnego spadkodawcy można zawartą umowę uchylić – przez zawarcie kolejnej umowy – lecz również wyłącznie w formie aktu notarialnego.

Zrzeczenie, w braku odmiennego zastrzeżenia w umowie, dotyczy także zstępnych spadkobiercy, zrzekającego się – jest to więc decyzja, która rzutuje na losy kolejnych pokoleń. Zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że zarówno zrzekający się oraz jego zstępni (jeśli nie uczyniono w umowie odmiennych zastrzeżeń), zostają wyłączeni od dziedziczenia i są traktowani tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Zrzeczenie się dziedziczenia nie oznacza, że spadkobierca, który umownie się zrzekł, nigdy nie będzie dziedziczył. Może bowiem zostać spadkobiercą testamentowym.

Zrzeczenie się dziedziczenia może wbrew pozorom okazać się bardzo korzystnym rozwiązaniem dla spadkobierców – np. spadkobiercy, którzy uznają, że spadek bardziej przysłuży się ich bliskiemu, mogą zrzec się dziedziczenia, aby uniknąć komplikacji związanych z podziałem spadku po śmierci spadkodawcy.

Zrzeczenie się dziedziczenia można też wykorzystać w sytuacji, w której uprawnieni zgodni są co do przebiegu dziedziczenia i chcą uniknąć przyszłych komplikacji. Pamiętajmy, że za życia spadkodawcy możliwości jest dużo więcej niż po jego śmierci. Kiedy wszyscy decydenci żyją, mogą kształtować stosunki całkowicie według swojej zgodnej woli (oczywiście w zgodzie z przepisami).

Po śmierci spadkodawcy wkraczają reguły automatyczne, ustawowe i jeśli zawiedzie planowanie spadkowe, spadek może okazać się końcem zgodnego życia rodziny.

Uwaga: Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się w spadku zapisów zwykłych i poleceń (o ich skutkach dla wyliczania zachowku napiszę w kolejnych częściach), natomiast dolicza się do spadku – według zasad określonych w przepisach – darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

W kolejnym odcinku: darowizny dokonane przez spadkodawcę i ich wpływ na wysokość zachowku

RG

Wszystkie artykuły z tego działu »

WASZE KOMENTARZE (0)

Dodaj nowy komentarz

komentarz:
podpis:
 

Drodzy Użytkownicy podatki.biz. Choć czytamy uważnie Wasze komentarze, nie odpowiadamy na pytania w kwestiach szczegółowych. Zadając je, kierujecie je nie do nas, a do innych Użytkowników podatki.biz. Jeżeli chcecie wyjaśnić lub rozwiązać jakiś problem, zachęcamy do skorzystania z naszego forum dyskusyjnego - www.podatki.biz/forum

Zespół podatki.biz

Napisz komentarz...