Ważne zmiany w prawie spadkowym 2022

Prowadzone są prace nad ustawą, której przedmiotem będzie nowelizacja Kodeksu cywilnego. Aktualnie projekt jest na etapie opiniowania. W tym przypadku modyfikacje mają dotyczyć przepisów zawartych w części IV Kodeksu, czyli normujących postępowanie spadkowe, a Ministerstwo Sprawiedliwości zamierza wprowadzić je w życie jeszcze w 2022 roku. W tym tekście omawiamy kwestie, które niedługo ulegną zmianie w prawie spadkowym i co ważniejsze – wyjaśniamy, czy dzięki nim postępowania staną się prostsze i szybsze.

Przyczyny wprowadzenia nowelizacji

Postępowania spadkowe nie bez przyczyny uznaje się za jedne z najżmudniejszych procesów w całym katalogu postępowań przewidzianych prawem. Ogromna liczba przepisów i czynności obowiązkowych, często związanych z wielością osób zaangażowanych w proces – wszystko to powoduje, że takie sprawy potrafią ciągnąć się latami. Ustawodawca zdaje się dostrzegać te problemy i dlatego pochyla się nad przepisami części IV Kodeksu cywilnego.

Zmiany mają mieć formę projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Czy przewidziane modyfikacje i pomysły faktycznie usprawnią tego typu procesy?

Niegodność dziedziczenia – artykuł 928 § 1 KC

Instytucja niegodności dziedziczenia to rozwiązanie polegające na wykluczeniu spadkobiercy z kręgu spadkobierców ze względu na jego niewłaściwe zachowanie w stosunku do zmarłego spadkodawcy. Aktualne przesłanki umożliwiające uznanie spadkobiercy za niegodnego to:

• dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
• nakłanianie spadkodawcy - podstępem lub groźbą - do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
• umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, podrobienie lub przerobienie jego testamentu albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Gdy spadkobierca dopuści się któregokolwiek z powyżej wymienionych zachowań, zostaje wyłączony z dziedziczenia – w taki sposób, jakby w ogóle nie dożył otwarcia spadku. Przepis ten przeciwdziała pozyskiwaniu korzyści finansowych ze spadku przez osoby, które postępują moralnie wątpliwie i nieetycznie. Ustawodawca wychodzi tutaj z przekonania, że osoba dopuszczająca się niewłaściwych zachowań wobec spadkodawcy nie może korzystać ze zgromadzonego przez niego majątku.

Dlatego w projektowanym brzmieniu ustawy proponuje się rozszerzenie katalogu przesłanek, które kwalifikują do uznania spadkobiercy za niegodnego. Jako nową przesłankę wskazuje się uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy lub uporczywe uchylanie się od sprawowania opieki nad spadkodawcą. Zapis ten ustanawia tak naprawdę dwie przesłanki: uchylanie się od opieki nad spadkodawcą lub uchylanie się od płacenia alimentów.

W kwestii proponowanego zapisu znaczenie ma kluczowe słowo „uporczywe”. To określenie, które bardzo często pojawia się w aktach prawnych, m.in. w kodeksie karnym w temacie uporczywego nękania, czy w prawie podatkowym jako uporczywe uchylanie się od płacenia podatków. Sformułowanie „uporczywe” występuje też w prawie cywilnym i prawie rodzinnym. Jak je zinterpretować? Można uznać, że będzie to zachowanie powtarzalne, długotrwałe, cechujące się nieustępliwością i złą wolą.

Trudno byłoby ustanowić prób ilościowy dla stwierdzenia, czy jakieś zachowanie spełnia czy nie spełnia przesłanek uporczywości. Za każdym razem będzie trzeba więc ocenić uporczywość konkretnego zachowania w kontekście racjonalności. Przykładowo, nie wzbudzi wątpliwości, że unikanie płacenia alimentów przez lata uchodzi za uporczywe uchylanie się. Jednak czy brak opieki nad schorowanym rodzicem przez kilka miesięcy również spełnia przesłanki dla stwierdzenia, że stanowi to uporczywe uchylanie się od opieki? Z takimi wątpliwościami zmierzą się sądy, jeśli projektowana modyfikacja wejdzie w życie.

Jednocześnie mimo pewnych wątpliwości natury praktycznej, trzeba przyznać, że taka zmiana pozwoliłaby na dostosowanie przedmiotowej normy do współczesnych reali&o...