VAT: Dochowanie należytej staranności – czy to wykonalne?

Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (teks jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1221) terminu „należyta staranność” używa w jednym zaledwie przepisie. Jest to art. 17 ust. 2a dotyczący odwrotnego obciążenia a funkcjonuje w tejże ustawie od połowy 2015 roku. Pojęcia tego ustawodawca nie zdefiniował co stoi w sprzeczności z przepisem art. 199a ust. 2 lit. c Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L 347/1) nakładającym na państwa unijne stosujące mechanizm odwrotnego obciążenia obowiązek wprowadzenia „kryteriów oceny umożliwiających dokonanie porównania oszustw podatkowych”.

Należyta staranność szczególnie często podnoszona jest jako warunek skorzystania przez podatnika z prawa do odliczenia podatku naliczonego. Zarzut niedochowania przez nabywcę zamierzającego z tego prawa skorzystać należytej staranności podczas transakcji handlowej staje się podstawą odmowy przez organy skarbowe prawa do odliczenia. Aby możliwe było pozbawienie tego uprawnienia muszą istnieć po temu wyraźne podstawy prawne i jest niedopuszczalne poddanie go uznaniu organów skarbowych. Takie stanowisko zajmuje również orzecznictwo. Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 21 czerwca 2012 r. w sprawie C-80/11 wskazał, że uchybienia przepisom Dyrektywy 112 nakładającym na podatnika powinność zachowania należytej staranności w doborze kontrahenta handlowego organy skarbowe nie mogą zarzucić bez udowodnienia na podstawie obiektywnych przesłanek, że podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja stanowiąca podstawę prawa do odliczenia wiązała się z przestępstwem popełnionym przez wystawcę faktury lub inny podmiot na wcześniejszym etapie obrotu. Jeżeli jednak podatnik podjął wszelkie działania, jakich można w sposób uzasadniony oczekiwać, w celu upewnienia się, że transakcje w których bierze udział nie wiążą się z przestępstwem, może domniemywać ich legalności a jego uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego nie może zostać zakwestionowane. W omawianym wyroku Trybunał podkreślił, że kluczowa zasada VAT opiera się na neutralności tego podatku, zaś prawo do odliczenia może zostać zakwestionowane w wyjątkowych sytuacjach.

Przykładem innego korzystnego dla podatnika orzeczenia dotyczącego zachowania należytej staranności w zakresie VAT w kontaktach z kontrahentami jest wyrok NSA z 21 lutego 2017 r. sygn. akt I FSK 1679/16. Sąd wskazał, że w sprawie będącej przedmiotem rozstrzygnięcia organy skarbowe nie wykazały w sposób bezsporny firmanctwa (posługiwania się cudzym imieniem i nazwiskiem lub firmą w działalności gospodarczej) w przypadku dostaw. Brak jest podstaw do postawienia podatnikowi zarzutu nie dochowania należytej staranności w obrotach z dostawcami, skutkującego odebraniem prawa dom odliczenia VAT z faktur zakupowych.

Sądownictwo administracyjne często niestety dopiero w ostatniej instancji lub na szczeblu unijnym w sprawach należytej staranności w VAT zajmuje stanowisko odmienne od organów skarbowych. Wobec braku definicji należytej staranności tak w polskim jak i unijnym prawie dotyczącym VAT jego zdefiniowanie dokonywane jest w konkretnych orzeczeniach. Klauzula generalna zapewnia tzw. luz interpretacyjny pozwalający uwzględnić kryteria pozaprawne występujące w każdym funkcjonującym społeczeństwie. Cechuje się jednak brakiem przewidywalności.

MF pracuje nad wytycznymi należytej staranności

Każdorazowe wypełnianie treścią pojęcia „należyta staranność” jest niedopuszczalne. Jednak obecnie trwają prace, których podstawą są wyniki konsultacji Ministerstwa Finansów z licznymi organizacjami zrzeszającymi podmioty gospodarcze. Ich podstawę stanowią opinie organizacji biznesowych na temat zachowania należytej staranności w kontaktach z kontrahentami chroniącą przed zarzutem bezpodstawnego odliczenia VAT. Zespół złożony z praktyków i przedstawicieli resortu finansów ma określić formę wytycznych należytej staranności. Mogą one przyjąć postać zapisów ustawowych, interpretacji ogólnej, objaśnień podatkowych czy nie mającego żadnej mocy prawnej kodeksu dobrych praktyk. Ministerstwo Finansów skłania się ku ostatniemu rozwiązaniu, argumentując, iż interpretacje lub objaśnienia mające moc wiążącą mogłyby zostać wykorzystane przez oszustów podatkowych. Spełniając warunki w nich określone zyskiwaliby nienależną im ochronę przez fiskusem. Sformułowane w sposób prawnie wiążący reguły należytej staranności byłyby opoką dla uczciwych, ponadto argument ten jest nielogiczny, bowiem przecież gdyby oszust podatkowy spełnił warunki zachowania należytej staranności przestawałby nim być dochowując kryteriów uczciwości.

W odpowiedzi z 1 sierpnia 2017 r. na interpelację poselską nr 14059 resort finansów przedstawił listę kryteriów, których spełnienie uznane będzie za prawidłową weryfikację kontrahenta w ramach należytej staranności. Zostały one podzielone na podstawowe i uzupełniające. Do podstawowych czynności jakich przedsiębiorca powinien dokonać weryfikując kontrahenta należą m.in. potwierdzenie statusu jako podatnika VAT, potwierdzenie numeru VAT UE, sprawdzenie podmiotu w KRS lub CEIDG, sprawdzenie numeru REGON kontrahenta. O ile sprawdzenie tego rodzaju informacji jest oczywiste i narzuca się wręcz samo, o tyle niektóre warunki dodatkowe zachowania należytej staranności mogą co najmniej dziwić:

Żądanie pisemnego zobowiązania się kontrahenta, że towar który będzie sprzedawany nie pochodzi z przestępstwa i nie był przedmiotem obrotu w ramach karuzeli podatkowej a kontrahent nie uczestniczy w i nie bierze udziału w oszustwie podatkowym. Uczciwy sprzedawca, który miałby takie zaświadczenie wystawić mógłby się tym poczuć urażony i od transakcji odstąpić. Oszust zaś zapewne ochoczo je podpisze. Skoro fiskus umożliwia mu podpisaniem takiego zobowiązania stworzyć pozór uczciwości, który wykorzysta do wciągnięcia w pułapkę uczciwego podatnika z pewnością skorzysta z takiej okazji.

Żądanie dołączenia do faktury specyfikacji dostarczanych towarów ze wskazaniem w niej indywidualnego numeru fabrycznego (seryjnego) każdego dostarczonego urządzenia oraz sprawdzenie, czy produkt jest zgodny ze specyfikacją jest mniej kuriozalne od poprzedniego warunku. Jednak w wielu przypadkach nie będzie możliwe do zrealizowania. O ile nabywca kupujący kilka kosztownych maszyn np. pojazdów z pewnością sprawdzi czy ich numery fabryczne pokrywają się z załączoną do faktury specyfikacją bądź samą fakturą, trudno sobie wyobrazić taką weryfikację gdy podatnik zakupuje kilka tysięcy laptopów, czy tabletów.

Nakładanie na podatnika takich powinności jest sprzeczne z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE z 22 października 2015 r. C-277/14 w sprawie PPUH Strehcamp sp.j. Florian Stefanek, Janina Stefanek, Jarosław Stefanek v. Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi. Wskazano w nim, że organy podatkowe nie mogą wymagać aby nabywca badał czy sprzedawca dysponuje danymi towarami i jest w stanie je dostarczyć a podmioty działające na wcześniejszych etapach obrotu nie dopuszczają się nieprawidłowości lub przestępstwa albo by nabywca posiadał potwierdzające to dokumenty.

Autor odpowiedzi na interpelację stoi ponadto na stanowisku, że choćby podatnik dokonał wszelkich zalecanych w niej weryfikacji kontrahenta w stosownych rejestrach wskazywać to będzie jedynie na chęć dochowania przez niego należytej staranności. Nie zwolni go jednak od negatywnych konsekwencji stanowiących wynik nieuczciwości kontrahenta.

Treść odpowiedzi na interpelację 14059 wskazuje, iż niestety tak jak do tej pory instytucja należytej staranności nie będzie służyła ochronie uczciwych podatników, lecz obarczaniu ich następstwami działalności nieuczciwych podmiotów gospodarczych.

Adam Okonkwo

Wszystkie artykuły z tego działu »

WASZE KOMENTARZE (0)

Dodaj nowy komentarz

komentarz:
podpis:
 

Drodzy Użytkownicy podatki.biz. Choć czytamy uważnie Wasze komentarze, nie odpowiadamy na pytania w kwestiach szczegółowych. Zadając je, kierujecie je nie do nas, a do innych Użytkowników podatki.biz. Jeżeli chcecie wyjaśnić lub rozwiązać jakiś problem, zachęcamy do skorzystania z naszego forum dyskusyjnego - www.podatki.biz/forum

Zespół podatki.biz

Napisz komentarz...