VAT 2019: Co zastąpi odwrotne obciążenie?

Tak zwane uszczelnianie systemu VAT trwa. Uszczelnianie, czyli starania rządzących skierowane na uzyskanie jak największych wpływów z tego podatku niezbędnych do pokrycia rosnących wydatków Skarbu Państwa. Jednym z pomysłów służących temu celowi jest wprowadzenie obowiązkowego split payment. Komisja Europejska wyraziła zgodę na zastosowanie przez Polskę tego mechanizmu jako obligatoryjnego w okresie 1 marca 2019 r. (początek obowiązywania decyzji derogacyjnej) – 28 lutego 2022 r. Ma on znaleźć zastosowanie w stosunku do towarów i usług wymienionych w załączniku do decyzji derogacyjnej.

Procedura taka była niezbędna ponieważ zastosowanie ww. mechanizmu wiąże się z odstępstwem od regulacji art. 226 Dyrektywy 2006/112/WE RADY z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. L 347/1) określającego dane, które winny znaleźć się na fakturze.

Mechanizm podzielonej płatności obowiązuje w Polsce od 1 lipca 2018 r. jako dobrowolny. Jednakże zgodnie z tekstem ustawy z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, przekazanym po uchwaleniu przez Sejm do Senatu, z dniem 1 listopada 2019 r. zlikwidowany ma zostać mechanizm odwrotnego obciążenia. W jego miejsce wprowadzona zostanie instytucja podzielonej płatności. Nie obejmie jednak wszystkich podatników.

Jeden załącznik

Zgodnie powołaną ustawą likwidacji ulegają załączniki 11 i 14 do ustawy o VAT zawierające wykaz towarów i usług objętych odwrotnym obciążeniem. Zostają one zastąpione załącznikiem nr 15 (150 pozycji) wymieniającym towary i usługi w nich figurujące oraz towary, które do końca października br. będzie obejmować odpowiedzialność solidarna dotycząca dóbr wymienionych w załączniku nr 13.

Podzielona płatność ulegnie ponadto rozszerzeniu na szereg towarów nie objętych do tej pory ani odwrotnym obciążeniem ani odpowiedzialnością solidarną, gdyż nie były zawarte w załącznikach 11, 13 i 14 do ustawy o VAT. Tytułem przykładu wymienić można: węgiel kamienny, węgiel brunatny, komputery, szereg części samochodowych i motocyklowych. Pobieżna choćby analiza zakresu towarów nie objętych dotąd mechanizmem split payment wskazuje, iż był on ustalony naprędce. Zawiera bowiem „części do silników spalinowych wewnętrznego spalania, o zapłonie iskrowym” nie obejmuje natomiast tego rodzaju części do silników o zapłonie samoczynnym. Nie sądzę, aby było to działanie zamierzone, lecz stanowi wynik nierzadkiego u polskiego ustawodawcy bałaganiarstwa mającego swe źródło w kazuistyce.

Wady i zalety

Zgodnie z założeniami podatnicy aktualnie rozliczający się na zasadzie odwrotnego obciążenia będą rozliczać się poprzez split payment. Będzie to oznaczać podział kwoty za nabywany towar lub usługę w taki sposób by jedynie część netto trafiała do sprzedawcy. Kwota VAT skierowana zostaje na specjalny rachunek VAT. Celem jest zapewnienie sobie przez Skarb Państwa nieograniczonego dostępu do środków na nim zgromadzonych, które nie muszą przecież stanowić podatku należnego. W tym momencie wyraźnie widoczne staje się całkowite nieprzystawanie obowiązkowego stosowania mechanizmu split payment do fundamentalnej dla VAT zasady neutralności opodatkowania. Ulega ona naruszeniu skoro z reguły niemal ¼ kwoty stanowiącej cenę towaru lub usługi staje się dla sprzedawcy praktycznie niedostępna. O ile w przypadku dobrowolnego split payment takie pogorszenie płynności finansowej vatowiec – o ile chciał – wkalkulowywał w koszty działalności gospodarczej, gdy nie ma on możliwości wyboru rozwiązanie takie stanowi poważne naruszenie zasady neutralności oraz niczym nieuzasadnione stawianie Skarbu Państwa w sytuacji uprzywilejowanej.

Pewną – trzeba jednak przyznać, że dość niewielką – rekompensatą dla podatników dotkniętych obowiązkowym split payment jest umożliwienie opłacania z rachunku VAT innych należności publicznoprawnych takich jak podatki dochodowe, akcyza, cło czy składki ZUS. Niestety z rachunku VAT nie będzie możliwe regulowanie podatku od nieruchomości jak również dokonywanie przelewów pomiędzy rachunkami VAT tego samego podatnika obsługiwanymi przez różne banki. Możliwe stanie się stosowanie mechanizmu split payment do zaliczek wnoszonych przed wystawieniem faktury oraz dokonywanie jednym komunikatem przelewu płatności za więcej niż jedną fakturę.

O ile mechanizm odwrotnego obciążenia mógł być zachętą dla nieuczciwych do zatrzymywania dla siebie należnego urzędowi skarbowemu podatku od danej transakcji, obowiązkowy split payment będzie uciążliwością dla uczciwych. Dla oszustów natomiast będzie wyzwaniem do znalezienia sposobu na zatrzymanie dla siebie należnego fiskusowi VAT. Dopóki będzie on wynosił 23% (z reguły) wartości netto towaru lub usługi „interes” taki będzie opłacalny i wart zaangażowania.

Kluczowe 15 000 zł

Jak widać po zawartości załącznika nr 15 do ustawy o VAT stosowanie split payment nie obejmie wszystkich przedsiębiorców. Ustawodawca uznał za konieczne objęcie tym mechanizmem tylko takich transakcji w nim wymienionych, których wartość przekroczy 15 000 zł. Transakcje poniżej 15 000 zł będą mogły być – jak obecnie – regulowane zwykłym przelewem bądź gotówką. Identyczny limit wyznaczony został dla płatności gotówkowej. Jeżeli płatność w tej formie przekroczy 15 000 zł brak jest możliwości ujęcia jej w kosztach uzyskania przychodu. Limity te odpowiadają więc sobie, co podkreślone zostało w uzasadnieniu projektu omawianej nowelizacji. Płatność za faktury opiewające na kwotę poniżej 15 000 zł podlegać będą rozliczeniu na zasadach ogólnych. Przy tego typu transakcji nabywca będzie miał prawo dobrowolnie zastosować mechanizm podzielonej płatności.

Sankcje

Ustawodawca dokonując wprowadzenia obowiązkowego split payment był niezwykle hojny w nakładaniu na vatowców nowych powinności. Jeżeli z przepisów wnikał będzie obowiązek jego zastosowania wystawca faktury zobligowany został do umieszczenia na niej adnotacji „mechanizm podzielonej płatności”. Dopisek taki służyć ma łatwemu i jednoznacznemu zidentyfikowaniu przez nabywcę, kiedy zastosować musi specjalny komunikat przelewu. Sankcja za brak takiej adnotacji będzie wynosiła 30% podatku wykazanego w dokumencie sprzedaży. Początkowo sankcja ta miała wynosić 100%. Kara dotknie także nabywcę, który mechanizmu split payment nie zastosuje. Wynika to z art. 57c Kodeksu karnego skarbowego wprowadzonego ustawą z 19 lipca 2019 r. nowelizującą ustawę o VAT, penalizującego niezastosowanie mechanizmu podzielonej płatności wbrew takiemu obowiązkowi.

Brak przepisów przejściowych

Za potknięcie ustawodawcy uznać należy pominięcie kwestii stosowania mechanizmu odwrotnego obciążenia i mechanizmu podzielonej płatności w okresie przejściowym, a więc październik/listopad 2019. Dotyczyć to będzie m.in. przypadków gdy:

• faktura zostaje wystawiona w październiku, zaś obowiązek podatkowy z tytułu dostawy towarów powstanie w listopadzie,
• dostawa towarów dokonana jest w październiku a obowiązek podatkowy w listopadzie,
• usługa budowlana została wykonana w październiku a obowiązek podatkowy i faktura w listopadzie.

Tak więc w okresie przejściowym październik/listopad 2019 r. vatowcy mogą mieć problemy z prawidłowym opodatkowaniem transakcji. Pamiętać trzeba, że nienaliczenie podatku oznacza zaległość podatkową a nienależne odliczenie to problem dla nabywcy.

Pewną pomocą w zmniejszeniu uciążliwości split payment stanowi instytucja factoringu, czyli wykup nieprzeterminowanych wierzytelności. Pozwala ona bowiem na sprawne i szybkie uzyskanie środków z wystawionych faktur co przyczyni się z pewnością do zachowania płynności finansowej i sprawnego funkcjonowania vatowców pomimo coraz większych utrudnień administracyjnych.

Adam Okonkwo