Uchwała NSA: Uiszczanie to nie uiszczenie, ale decydujące jest uznanie rachunku

W przypadku, w którym opłata sądowa uiszczana jest za pośrednictwem pośrednika płatniczego innego niż bank, w którym prowadzony jest rachunek właściwego sądu, moment uiszczania opłaty sądowej (tj. dokonywania zapłaty przez stronę) nie pokrywa się z momentem jej uiszczenia (czyli uznaniem rachunku bankowego). Jednak przy płatności gotówkowej na rachunek bankowy sądu za moment uiszczenia opłaty sądowej na użytek oceny dochowania terminu na wykonanie takiej czynności procesowej w postępowaniu przed sądami administracyjnymi można przyjąć datę wcześniejszą, niż faktyczna data uznania tego rachunku kwotą należnej opłaty, pod warunkiem uznania rachunku bankowego sądu należną kwotą - stwierdził NSA, rozstrzygając zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.

Teza

W przypadku uiszczania opłaty sądowej na rachunek bankowy właściwego sądu administracyjnego, stosownie do art. 219 § 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718, z późn. zm.), za pośrednictwem krajowej instytucji płatniczej w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1572, z późn. zm.), dzień przekazania środków pieniężnych tej instytucji lub jej agentowi jest równoznaczny z dniem uiszczenia opłaty, o ile doszło do uznania rachunku bankowego sądu należną kwotą.”

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Jan Rudowski, Sędzia NSA Hieronim Sęk (sprawozdawca), Sędzia NSA Piotr Pietrasz (współsprawozdawca), Sędzia NSA Zbigniew Ślusarczyk (współsprawozdawca), Sędzia NSA Adam Bącal, Sędzia NSA Marzenna Linska-Wawrzon, Sędzia NSA Janusz Zajda, Protokolant Grzegorz Ziemak, z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Bożeny Kiecol w sprawie zażalenia P. C. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 11 kwietnia 2017 r., sygn. akt I SA/Bd 875/16 o odrzuceniu skargi P. C. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w B. z dnia 11 października 2016 r., nr [...] w przedmiocie podatku od towarów i usług po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 2018 r. na posiedzeniu jawnym w Izbie Finansowej zagadnienia prawnego przedstawionego w trybie art. 187 § 1 w związku z art. 197 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2017 r. poz. 1369, z późn. zm.) przez skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego postanowieniem z dnia 5 września 2017 r., sygn. akt I FZ 192/17: "Czy za datę uiszczenia opłaty sądowej na rachunek bankowy sądu administracyjnego, stosownie do art. 219 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718 ze zm.) w przypadku dokonania jej za pośrednictwem innego niż banki lub Poczta Polska S.A. podmiotu, działającego na podstawie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1572 ze zm.), można uznać dzień przekazania takiemu podmiotowi środków pieniężnych w odpowiedniej wysokości, czy też należy przyjąć, że datę taką stanowi dzień uznania rachunku bankowego prowadzonego dla danego sądu?" podjął następującą uchwałę: "W przypadku uiszczania opłaty sądowej na rachunek bankowy właściwego sądu administracyjnego, stosownie do art. 219 § 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718, z późn. zm.), za pośrednictwem krajowej instytucji płatniczej w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1572, z późn. zm.), dzień przekazania środków pieniężnych tej instytucji lub jej agentowi jest równoznaczny z dniem uiszczenia opłaty, o ile doszło do uznania rachunku bankowego sądu należną kwotą."

Uzasadnienie

1. Zagadnienie prawne przedstawione jako budzące poważne wątpliwości

1.1. Postanowieniem z dnia 5 września 2017 r., sygn. akt I FZ 192/17, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 187 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718, z późn. zm., a od dnia 13 lipca 2017 r. - Dz. U. z 2017 r. poz. 1369, z późn. zm.; dalej: P.p.s.a.), przedstawił do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.

1.2. Zagadnienie to zostało wyrażone w formie następującego pytania:

"Czy za datę uiszczenia opłaty sądowej na rachunek bankowy sądu administracyjnego, stosownie do art. 219 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718 ze zm.) w przypadku dokonania jej za pośrednictwem innego niż banki lub Poczta Polska S.A. podmiotu, działającego na podstawie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1572 ze zm.), można uznać dzień przekazania takiemu podmiotowi środków pieniężnych w odpowiedniej wysokości, czy też należy przyjąć, że datę taką stanowi dzień uznania rachunku bankowego prowadzonego dla danego sądu?"

2. Sprawa, na tle której wyłoniło się zagadnienie prawne

2.1. Pytanie sformułowano w sprawie, w której rozpoznawano zażalenie na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 11 kwietnia 2017 r., sygn. akt I SA/Bd 875/16. Postanowieniem tym Sąd odrzucił skargę P. C. (dalej: Skarżący) na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 11 października 2016 r. w przedmiocie podatku od towarów i usług, z uwagi na nieopłacenie skargi w terminie.

2.2. Z akt sądowych wynika, że w dniu 18 listopada 2016 r. Skarżący, reprezentowany przez doradcę podatkowego, wniósł z zachowaniem właściwego terminu i trybu skargę na powyższą decyzję. Skarga ta nie została od razu opłacona z uwagi na wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym. Postępowanie w tym przedmiocie zakończyło się jednak prawomocnym postanowieniem o odmowie przyznania tego prawa.

Następnie zarządzeniem Przewodniczącego Wydziału z dnia 7 marca 2017 r. wezwano Skarżącego, na podstawie art. 220 § 1 i § 3 P.p.s.a, do uiszczenia wpisu od skargi w kwocie 2.713 zł. W zarządzeniu tym poinformowano, że: "Wymienioną kwotę należy uiścić w kasie Sądu (kasa czynna: w godz. od 9.00 do 13.00 bądź na rachunek bankowy Sądu (konto: NBP O/O Bydgoszcz, 03 1010 1078 0068 9722 3100 0000 w terminie 7 dni od daty doręczenia odpisu zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia wpisu, pod rygorem odrzucenia skargi." Przesyłkę z zarządzeniem doręczono pełnomocnikowi Skarżącego w dniu 27 marca 2017 r.

W odpowiedzi na wezwanie Skarżący przedłożył Sądowi dowód zapłaty wpisu. Wynikało z niego, że kwotę 2.713 zł wpłacił w dniu 3 kwietnia 2017 r. agentowi - Usługi Finansowe J. D. s.c. w celu przekazania tych środków na podany w wezwaniu rachunek bankowy Sądu. Agent świadczył usługi w imieniu i na rzecz instytucji płatniczej B. S.A. (w Krakowie - przyp. NSA), wpisanej przez Komisję Nadzoru Finansowego (dalej: KNF) do rejestru usług płatniczych nr IP2/2012. Z kolei ze znajdującego się w aktach sądowych polecenia przelewu, pozyskanego z sytemu bankowości elektronicznej, wynikało, że do obciążenia rachunku B. S.A., przekazującej wpłatę Skarżącego, oraz uznania sądowego rachunku bankowego, doszło w dniu 4 kwietnia 2017 r.

2.3. Sąd w takich okolicznościach postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2017 r. odrzucił skargę na podstawie art. 220 § 3 w związku z art. 219 § 2 P.p.s.a. Przyjął bowiem, że: - termin wykonania wezwania o wpis upływał w dniu 3 kwietnia 2017 r. (był to poniedziałek, inny niż dzień ustawowo wolny od pracy - przyp. NSA), a realizacja przelewu na sądowy rachunek bankowy nastąpiła dnia następnego, czyli po terminie; - tymczasem dniem dokonania opłaty sądowej uiszczanej za pośrednictwem podmiotu innego niż bank lub poczta, nie jest dzień powierzenia temu podmiotowi funduszy niezbędnych do uiszczenia opłaty sądowej; - w takiej sytuacji decydujące znaczenie ma data uznania rachunku bankowego właściwego sądu, zaś strona ponosi ryzyko wyboru pośrednika i ją obciążają ewentualne jego uchybienia.

2.4. Skarżący złożył zażalenie na to postanowienie, wnosząc o jego uchylenie. Zarzucił, że Sąd naruszył art. 220 § 3 w związku z art. 219 § 2 P.p.s.a. przez odrzucenie skargi na skutek błędnego uznania, że na wezwanie nie uiszczono wpisu.

W uzasadnieniu zarzutów Skarżący wywiódł, że: - art. 219 § 2 P.p.s.a. nie określa wprost, w jaki sposób należy uiścić opłatę na rachunek bankowy właściwego sądu; - Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił, iż w orzecznictwie prezentowany jest również pogląd zgodnie z którym termin do uiszczenia wpisu jest zachowany, gdy strona przed jego upływem zleciła wykonanie przelewu na rachunek sądu innej niż bank instytucji finansowej; - w swojej sprawie od pośrednika (agenta - przyp. NSA) uzyskał informację, że jeszcze tego samego dnia środki pieniężne znajdą się na rachunku Sądu; - wybrał przy tym usługę "szybkiego przekazu", która miała gwarantować realizację przekazu pieniężnego w dniu zlecenia.

3. Motywy zagadnienia prawnego przedstawione w postanowieniu

3.1. Według Sądu pytającego, wyrażone na wstępie zagadnienie prawne zasadniczo sprowadza się do wykładni art. 219 § 2 P.p.s.a., ale ma istotne znaczenie w kontekście art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Konstytucja RP), gwarantującego prawo do sądu, oraz jest niezbędne dla oceny zarzutów zawartych w zażaleniu.

Zagadnienie uiszczania opłat sądowych na konto bankowe sądu budzi przy tym poważne wątpliwości, zważywszy na brak szczegółowych regulacji tej materii w procedurze sądowoadministracyjnej. Wyrazem tego stały się odmienne stanowiska prezentowane w orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jednakże, zdaniem Sądu pytającego, generalnie nie jest w nim sporna kwestia uiszczania opłaty sądowej za pośrednictwem poczty, banku lub instytucji kredytowej (banku) działającej na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej (dalej: UE).

3.2. Zgodnie z pierwszym poglądem orzeczniczym, przy uiszczaniu opłaty przelewem o zachowaniu terminu decyduje data złożenia przez stronę zlecenia w banku lub w innej instytucji uprawnionej do przyjmowania zleceń dokonania przelewu, pod warunkiem, iż w tej dacie, a przynajmniej przed upływem terminu do wniesienia opłaty, istniało pokrycie na rachunku strony (postanowienia z dnia 20 maja 2005 r., sygn. akt: I OSK 34/05 i I OSK 35/15). Wpłata gotówki w placówce przedsiębiorcy, wykonującego zgodnie z art. 6a ust. 1 pkt 1 lit. j ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm., a od dnia 9 października 2017 r. - Dz. U. z 2017 r. poz. 1876; dalej: Pr.b.) czynności outsourcingu bankowego, przed upływem terminu z art. 220 § 1 zdanie drugie w związku z § 3 P.p.s.a. powoduje skutek zachowania terminu do uiszczenia wpisu (wyrok z dnia 15 listopada 2005 r., sygn. akt FSK 2526/04; postanowienie z dnia 2 lutego 2007 r., sygn. akt II FSK 248/06). Z kolei w postanowieniu z dnia 31 sierpnia 2008 r., sygn. akt I FSK 1219/05, wskazano, że jeśli o zachowaniu terminu zakreślonego przez sąd na dokonanie wpłaty decyduje data złożenia zlecenia przez stronę w banku, to taka sama zasada powinna dotyczyć również instytucji finansowych, działających na podstawie zawartych z bankami umów świadczenia usług pośrednictwa w czynnościach bankowych. W postanowieniu z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt II OSK 313/09, odniesiono się natomiast do konsekwencji dla strony przy ewentualnej zwłoce w dokonaniu płatności przez podmiot, któremu zlecono taką czynność. Sąd przyjął w nim, że jeżeli nastąpiły opóźnienia w dokonaniu obciążenia (wpłaty) wskazanego w poleceniu przelewu, np. z winy awarii systemu komputerowego agencji finansowej, ujemne skutki prawne nie mogą dotykać skarżącego. W takiej sytuacji należy uznać, że wpis sądowy od skargi został uiszczony w terminie.

Zasadność powyższych zapatrywań potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w późniejszych orzeczeniach (postanowienia z dnia: 28 lutego 2012 r., sygn. akt I GSK 205/12; 6 czerwca 2012 r., sygn. akt I OZ 413/12; 5 kwietnia 2013, sygn. akt II OZ 237/13; 2 października 2013 r., sygn. akt II OSK 2285/13 i 19 lutego 2015 r., sygn. akt II FSK 3776/14). Dodatkowo w postanowieniach z dnia: 16 grudnia 2014 r., sygn. akt II GSK 2746/14 i 24 czerwca 2015 r., sygn. akt II GSK 1227/15, Sąd ten uznał za istotną okoliczność, że dana instytucja finansowa figuruje w rejestrze usług płatniczych prowadzonym przez KNF. Podkreślił, że wpłata za pośrednictwem takiego podmiotu ma ten sam skutek jak wpłata w bankach lub instytucjach pocztowych, stąd datą uiszczenia wpisu sądowego za pomocą przelewu jest dzień złożenia dyspozycji, a nie dzień jego realizacji.

3.3. Zasadniczo przeciwne stanowisko (wyrażone także przez Sąd pierwszej instancji w sprawie objętej pytaniem) sprowadza się do uznania, że wyręczanie się instytucją finansową - pośrednikiem, następuje na ryzyko i odpowiedzialność strony zobowiązanej do dokonania czynności w postępowaniu sądowym. Taki pogląd przedstawiono w postanowieniach z dnia: 25 lipca 2005 r., sygn. akt OSK 1895/04; 16 września 2005 r., sygn. akt II OSK 869/05; 30 listopada 2005 r., sygn. akt I OSK 204/05; 16 lutego 2006 r., sygn. akt II OZ 156/06; 25 sierpnia 2006 r., sygn. akt II OSK 784/06 i 27 czerwca 2008 r., sygn. akt I OZ 438/08.

Analogicznie wypowiadano się również w innych jeszcze orzeczeniach (wyrok z dnia 30 marca 2006 r., sygn. akt FSK 2291/04; postanowienia z dnia: 30 listopada 2005 r., sygn. akt I FZ 617/05; 27 stycznia 2010 r., sygn. akt I OSK 47/10 i 14 września 2010 r., sygn. akt II FZ 472/10). Zwrócono w nich uwagę, że wpłata na rachunek przedsiębiorstwa, które nie jest bankiem lub urzędem pocztowym albo chociażby podmiotem z wymienionymi prawnie znacząco związanym i pozytywnie porównywalnym, nie stanowi uiszczenia wpisu sądowego na rachunek właściwego sądu administracyjnego. Natomiast w postanowieniu z dnia 8 grudnia 2005 r., sygn. akt II OZ 1190/05, Sąd szerzej odniósł się do tej kwestii. Konkludował, że art. 219 § 2 P.p.s.a. stanowi, iż opłatę sądową uiszcza się gotówką do kasy właściwego sądu administracyjnego lub na rachunek właściwego sądu, jednakże z przepisów Prawa bankowego wynika, że skutek prawny wniesienia opłaty następuje jedynie w przypadku przyjęcia tej opłaty przez uprawnioną instytucję (zezwolenie Komisji Nadzoru Bankowego uprawniające do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym, w rozumieniu art. 2 Pr.b.) Zlecając natomiast czynność instytucji niebędącej instytucją zaufania publicznego jaką jest bank i poczta, skarżący działa na własne ryzyko. Naczelny Sąd Administracyjny prezentował taki punkt widzenia również w innych swoich orzeczeniach (postanowienia z dnia: 19 listopada 2008 r., sygn. akt II FZ 504/08 i z 30 marca 2011 r., sygn. akt II GSK 381/11). W postanowieniu z dnia 22 września 2009 r., sygn. akt II OSK 1379/09, odnotował zaś, że ustawodawca nie przewiduje, aby wpłaty dokonywane w tzw. agencjach finansowych, mogły być uznawane za równoważne w skutkach z wpłatami dokonywanymi bezpośrednio na rachunek bankowy.

Po wejściu w życie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1572, z późn. zm., a od dnia 27 października 2017 r. - Dz. U. z 2017 r. poz. 2003, z późn. zm.; dalej: u.u.p.) pojawiały się orzeczenia, które nadal wpisują się w omawiany tu nurt orzeczniczy. Podziela się w nich stanowisko, że dniem dokonania opłaty sądowej za pośrednictwem instytucji finansowej niebędącej bankiem lub pocztą, nie jest dzień powierzenia temu podmiotowi funduszy niezbędnych do uiszczenia opłaty sądowej (postanowienia z dnia: 20 kwietnia 2012 r., sygn. akt I OSK 792/12 i 11 czerwca 2014 r., sygn. akt I FSK 500/14).

3.4. Sąd pytający stwierdził również, że nakreślona odmienność stanowisk orzeczniczych stała się przedmiotem analizy przedstawicieli doktryny. J.P. Tarno skrytykował pogląd, że wyręczanie się pośrednikiem, innym niż poczta lub bank, następuje na ryzyko i odpowiedzialność strony zobowiązanej do uiszczenia opłaty sądowej. Zdaniem tego autora, nie można wymagać od strony spełnienia obowiązku, który nie ma oparcia w przepisie powszechnie obowiązującym (por. J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2012, str. 570). H. Knysiak-Sudyka wskazała, że takie stanowisko jest dominujące w orzecznictwie. Zwróciła jednak uwagę, że w dalszym ciągu zapadają orzeczenia prezentujące pogląd przeciwny (por. H. Knysiak-Sudyka [w:] T. Woś, H. Knysiak-Sudyka, M. Romańska, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2016, str. 1172). Z kolei B. Dauter stwierdził, że zlecając czynności dokonania opłaty innym niż poczta i banki podmiotom, niemającym statusu zaufania publicznego, strona działa na własne ryzyko związane z dokonaniem lub niedokonaniem opłaty w terminie (por. B. Dauter, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego, Warszawa 2012, str. 664). W innym z opracowań pojawił się natomiast postulat o podjęcie przez Naczelny Sąd Administracyjny uchwały dotyczącej dnia, w którym zgodnie z art. 219 P.p.s.a. dokonana jest opłata sądowa w przypadku uiszczenia jej za pośrednictwem instytucji niebędącej bankiem lub operatorem pocztowym, dopuszczonej do obrotu w zakresie świadczenia tego typu usług na podstawie właściwych przepisów prawa (por. M. Jagielska, J. Jagielski, P. Gołaszewski [w:] R. Hauser, M. Wierzbowski, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2015, str. 830).

3.5. Przedstawiając zagadnienie prawne zauważono także, że analogiczny problem, na tle zbliżonych regulacji prawnych, pojawił się w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Stwierdzono, że również w nim nie udało się jeszcze wypracować jednolitej linii orzeczniczej. Mianowicie w postanowieniu z dnia 19 września 2007 r., sygn. akt III UZ 12/07 (publ. OSNP 2008/21-22/334) Sąd ten wskazał, że o zachowaniu wyznaczonego przez sąd terminu do uiszczenia opłaty sądowej od apelacji decyduje data wpłacenia przez stronę brakującej opłaty na konto właściwego sądu za pośrednictwem każdej placówki legalnie przyjmującej i realizującej tego typu przelewy, a nie data transferu tej opłaty na rachunek bieżących dochodów właściwego sądu. W odmienny sposób Sąd Najwyższy wypowiedział się natomiast w postanowieniu z dnia 26 września 2008 r., sygn. akt V CZ 54/06 (publ. LEX nr 512035) wskazując, że dniem uiszczenia opłaty sądowej wniesionej w wykonaniu umowy z pośrednikiem nie jest dzień powierzenia mu funduszy niezbędnych do uiszczenia opłaty, lecz dzień uznania rachunku bankowego prowadzonego dla danego sądu. W późniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego różnica zapatrywań jest nadal widoczna (zob. postanowienia z dnia: 20 lutego 2015 r., sygn. akt V CZ 120/14 (publ. Lex nr 1652415) oraz 21 stycznia 2015 r., sygn. akt IV CZ 96/14 (publ. OSP 2015/12/119 z glosą aprobującą J. Bodio). W tym ostatnim uznano, że nie należy różnicować daty wniesienia opłaty sądowej w zależności od tego, czy została przekazana za pośrednictwem banku, czy instytucji płatniczej działającej na podstawie ustawy o usługach płatniczych.

4. Stanowisko Skarżącego i organu podatkowego

Skarżący oraz organ podatkowy nie skorzystali z możliwości zajęcia pisemnego stanowiska w postępowaniu uchwałodawczym.

5. Stanowisko Prokuratora Prokuratury Krajowej

5.1. W piśmie procesowym z dnia 10 stycznia 2018 r. Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały, że: "Za datę uiszczenia opłaty sądowej na rachunek bankowy sądu administracyjnego, stosownie do art. 219 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1369 ze zm.) w przypadku dokonania jej za pośrednictwem innego niż banki lub Poczta Polska S.A. podmiotu, działającego na podstawie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 2003 ze zm.) należy uznać dzień przekazania takiemu podmiotowi środków pieniężnych w odpowiedniej wysokości."

5.2. Zdaniem Prokuratora, w obowiązujących przepisach prawa nie ma racjonalnego uzasadnienia i oparcia dla różnicowania sytuacji uiszczania opłat sądowych za pośrednictwem przelewu bankowego lub przekazu pocztowego z uiszczaniem ich za pośrednictwem instytucji płatniczych. Ta ostatnio wymieniona jest dostawcą usług płatniczych w rozumieniu art. 4 ust. 2 u.u.p. i podlega wpisowi do rejestru dostawców i wydawców pieniądza elektronicznego prowadzonego przez KNF (art. 4 ust. 3 w związku z art. 133 ust. 1 u.u.p.) Z kolei ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie wskazuje, że uiszczenie opłaty na rachunek bankowy sądu powinno nastąpić za pośrednictwem banku lub placówki pocztowej; wpłata taka (na rachunek bankowy sądu) może więc być dokonana za pośrednictwem różnych podmiotów, w tym instytucji płatniczej.

6. Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów zważył, co następuje.

6.1. Zgodnie z art. 15 § 1 pkt 3 P.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej. Uchwały takie Sąd ten podejmuje w składzie siedmiu sędziów, całej Izby lub w pełnym składzie, na podstawie postanowienia składu orzekającego, co wynika z art. 264 § 1 i § 2 P.p.s.a. Z przepisami tymi koresponduje art. 187 § 1 P.p.s.a., który stanowi podstawę prawną do uruchomienia postępowania uchwałodawczego. Według niego, jeżeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Naczelny Sąd Administracyjny może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu. Ten ostatni artykuł znajduje odpowiednie zastosowanie do postępowania toczącego się na skutek zażalenia, zgodnie z art. 197 § 2 P.p.s.a.

6.2. We wskazanym wyżej trybie zostało przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne dotyczące określenia daty uiszczenia, przy płatności gotówką na rachunek bankowy sądu, opłaty sądowej od skargi na decyzję w sprawie objętej wpisem stosunkowym. Chodziło o przypadek, gdy na skutek wezwania sądu doszło do uznania właściwą kwotą sądowego rachunku bankowego w drodze przelewu dokonanego przez krajową instytucję płatniczą, w imieniu i na rzecz której agent przyjął od strony skarżącej gotówkę w odpowiedniej wysokości i w czasie wyznaczonym do uiszczenia opłaty (w ostatnim dniu terminu wynikającego z doręczenia wezwania), ale realizacja przelewu z rachunku tej instytucji skutkująca uznaniem rachunku bankowego sądu nastąpiła po tym czasie (dnia następnego po przyjęciu gotówki).

Zagadnienie to wystąpiło na tle zarzutu zażalenia zmierzającego do wykazania, że wymagany od skargi wpis został uiszczony w rozumieniu art. 219 § 2 zdanie pierwsze P.p.s.a. zgodnie z terminem nakreślonym wezwaniem do uiszczenia wpisu na podstawie art. 220 § 1 zdanie drugie P.p.s.a. W ocenie autora zażalenia nie było więc powodu do odrzucenia skargi jako nieopłaconej, a Sąd mylnie ocenił, że skargę opłacono po terminie.

Biorąc zatem pod uwagę treść zażalenia przyjąć należało, że dla jego rozpoznania niezbędne stało się znalezienie odpowiedzi na pytanie, jaki dzień należy uznać za dzień uiszczenia wpisu w opisanym przypadku. W sprawie objętej pytaniem problem pojawił się bowiem w związku z tym, że choć finalnie doszło do uznania rachunku bankowego właściwego sądu administracyjnego, to na skutek jedynie względnej precyzji przepisów dotyczących uiszczania opłat sądowych, dyskusyjna stała się ocena terminowego wykonania wezwania. Źródłem wątpliwości okazały się zróżnicowane interpretacje przepisów z zakresu uiszczania kosztów sądowych, stanowiących element kosztów postępowania przed sądami administracyjnymi.

Jednocześnie przyznać trzeba, że tak ujęte zagadnienie prawne, jak wykazał to Sąd pytający, budzi poważne wątpliwości przede wszystkim z uwagi na ogólny charakter przepisów procedury sądowoadministracyjnej. W konsekwencji rozważane są zasadniczo dwa odmienne podejścia, których wyrazem jest zarówno dotychczasowy stan orzecznictwa sądowego wokół tego zagadnienia, szeroko przywołany i scharakteryzowany w postanowieniu inicjującym postępowanie uchwałodawcze, jak i zapatrywania doktrynalne również już wspomniane.

Przede wszystkim wskazać jednak należało, że odmienne zapatrywania na tle wykładni art. 219 § 2 zdanie pierwsze P.p.s.a. rzutują na diametralnie różne losy spraw prowadzonych przed sądami administracyjnymi, które są wszczynane skargami. Finalnie wyrażają się one albo postanowieniem o charakterze czysto formalnym, czyli odrzucającym skargę, albo wyrokiem zawierającym rozstrzygnięcie będące następstwem merytorycznej oceny zaskarżonego aktu. W ten sposób pojawiają się dla skarżących zupełnie odmienne skutki realizacji prawa do sądu, gwarantowanego art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Taki stan rzeczy jako następstwo tylko i wyłącznie odmiennej interpretacji tych samych przepisów jest zjawiskiem ze wszech miar niepożądanym i wymagającym dokonania wskazań ujednolicających podejście do zgłoszonego problemu.

6.3. Formułując powyższą ocenę o potrzebie i dopuszczalności podjęcia uchwały Naczelny Sąd Administracyjny miał na uwadze, że istniejącą lakoniczność przepisów pomieszczonych w art. 219 P.p.s.a. w nieznacznym tylko zakresie dopełniły treści zawarte w § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 221, poz. 2193 i z 2006 r. Nr 45, poz. 322; dalej: rozporządzenie w sprawie wpisu). Redakcja ich nie jest jednak sama w sobie na tyle nieprecyzyjna, aby wzbudzała uzasadnione wątpliwości co do zgodności z Konstytucją RP, tym bardziej, że każdorazowo należy dążyć do wykładni prokonstytucyjnej przepisów.

Odnotować należało i to, że art. 219 § 2 P.p.s.a. (brzmienie tego przepisu od momentu wejścia w życie nie ulegało zmianie) był już przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny, które zakończyło się wyrokiem z dnia 7 marca 2006 r., sygn. akt SK 11/05 (OTK-A 2006/3/27, Dz. U. Nr 45, poz. 322). Trybunał orzekł, że art. 219 § 2 P.p.s.a. jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Nawiązanie do znaczenia tego wyroku będzie jeszcze przedmiotem odniesienia w dalszych wywodach.

6.4. Ponadto, zasygnalizowany ogólny charakter wspomnianych regulacji procedury sądowoadministracyjnej - zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego - nie pozwalał wyrazić jednoznacznie negatywnej oceny co do treści wezwania skierowanego do Skarżącego i zawartej w nim informacji o sposobie, w jaki należy uiścić wpis od skargi (zob. pkt 2.2 niniejszego uzasadnienia). Jak bowiem odnotowano stosownym cytatem, w tym zakresie wezwanie było generalnie powtórzeniem przepisów ustawowych, tj. art. 219 § 2 zdanie pierwsze i art. 220 § 1 P.p.s.a. W zarządzeniu wskazano, że określoną kwotę wpisu należy uiścić w kasie Sądu bądź na rachunek bankowy Sądu, przy czym podano w nim godziny funkcjonowania tej kasy oraz oddział banku i numer rachunku bankowego. W takim ujęciu nie można uznać, że było ono wadliwe, bo na przykład nie wymieniało dopuszczalnych pośredników przy wpłacie. Kierując wezwanie do Skarżącego, działano w granicach i na podstawie ogólnego przepisu prawa, co było dopuszczalne.

Przesądzenie, że w sprawie objętej pytaniem zaistniały przesłanki do tego, aby uznać, iż Skarżący (poprzez swojego pełnomocnika) został prawidłowo wezwany do uiszczenia wpisu od skargi jawiło się jako niezbędne. Tylko bowiem w takim przypadku po doręczeniu wezwania otworzył się termin do uiszczenia wpisu od skargi. Uzasadnione stało się zatem rozważanie przez Sąd rozpatrujący zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi z powodu nieuiszczenia wpisu, kwestii zachowania lub przekroczenia siedmiodniowego terminu wskazanego w wezwaniu do jego uiszczenia. To z kolei wymaga uprzedniego wyjaśnienia zagadnienia prawnego, które Sąd ten trafnie zidentyfikował jako budzące poważne wątpliwości.

Jeśli natomiast wezwanie byłoby w sposób istotny wadliwe, to należałoby przyjąć, że nie doszło do wezwania mogącego wywołać właściwe dla niego skutki procesowe, a tym samym faktyczne zapłacenie wpisu od skargi potraktować jako jego uiszczenie bez wezwania, a więc i bez przekroczenia terminu. W takim przypadku podjęcie uchwały nie byłoby konieczne.

6.5. Z kolei do tego jak w praktyce stosowania prawa należałoby ewentualnie formułować zarządzenia w przyszłości, aby osoba wnosząca do sądu pismo podlegające opłacie sądowej otrzymała pełną informację o sposobach jej uiszczania, będzie mogła przyczynić się podjęta uchwała dotycząca właśnie wykładni art. 219 § 2 zdanie pierwsze P.p.s.a. Efektowi temu sprzyjać może przewidziane prawem ustalanie przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego zasad biurowości w sądach administracyjnych, w tym wzorów formularzy druków przeznaczonych do rutynowych czynno...