Uchwała NSA: E-mail nie zastąpi papieru

W aktualnym stanie prawnym w postępowaniu sądowoadministracyjnym - z uwagi na treść art. 46 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - nie jest dopuszczalne wniesienie do sądu pisma opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym, w tym także za pośrednictwem organu administracji publicznej, za pomocą środków komunikacji elektronicznej - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.

SENTENCJA

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Roman Hauser Sędziowie NSA: Zofia Flasińska (sprawozdawca) Janusz Drachal (współsprawozdawca) Stefan Babiarz Bogusław Dauter Hanna Kamińska Włodzimierz Ryms Protokolant: starszy asystent sędziego Elżbieta Granatowska z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2014 r. na posiedzeniu jawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej, wniosku Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie na podstawie art. 264 § 2 w związku z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) uchwały wyjaśniającej:

"Czy w postępowaniu sądowoadministracyjnym możliwe jest skuteczne wniesienie do sądu pisma opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. z 2013 r., poz. 262), w tym także za pośrednictwem organu administracji publicznej, za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. Nr 144, poz. 1204, ze zm.)?"

podjął następującą uchwałę:

W aktualnym stanie prawnym w postępowaniu sądowoadministracyjnym - z uwagi na treść art. 46 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.) - nie jest dopuszczalne wniesienie do sądu pisma opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. z 2013 r., poz. 262), w tym także za pośrednictwem organu administracji publicznej, za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 18 lipca 2013 r. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, na podstawie art. 36 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.) oraz art. 264 § 2 w zw. z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., Nr 270, ze zm; dalej: P.p.s.a.) wystąpił o podjęcie przez Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów uchwały wyjaśniającej:

"Czy w postępowaniu sądowoadministracyjnym możliwe jest skuteczne wniesienie do sądu pisma opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. z 2013 r., poz. 262), w tym także za pośrednictwem organu administracji publicznej, za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. Nr 144, poz. 1204, ze zm.)?"

W uzasadnieniu wniosku Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazał, iż w orzecznictwie sądów administracyjnych pojawiły się dwa rozbieżne poglądy dotyczące skuteczności wniesienia do sądu pisma procesowego opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Zgodnie z pierwszym poglądem, pisma w postępowaniu sądowoadministracyjnym wnoszone przez stronę drogą elektroniczną i podpisane bezpiecznym podpisem elektronicznym są skuteczne tylko wtedy, gdy zostaną w terminie późniejszym opatrzone własnoręcznym podpisem strony (m.in. postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego: z dnia 24 lipca 2008 r., sygn. akt I OPP 25/08, z dnia 10 września 2008 r., sygn. akt I OZ 673/08, z dnia 13 kwietnia 2012 r., sygn. akt I OZ 228/12, z dnia 3 sierpnia 2012 r., sygn. akt II OZ 657/12). W orzeczeniach, w których zaprezentowano ten pogląd wskazywano, iż pismo strony powinno zawierać podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika. Podpis powinien być własnoręczny, z wyjątkiem przypadków, o których mowa w art. 46 § 4 P.p.s.a. tj., gdy strona nie może sama się podpisać. Podpisem jest znak ręczny określonej osoby, noszący indywidualne i powtarzalne cechy, pozwalające odróżnić go od innych i umożliwiające identyfikację osoby podpisującego oraz zbadanie autentyczności podpisu, co oznacza, że podpis musi być własnoręczny. W sytuacji braku własnoręcznego podpisu, sąd wzywa stronę do usunięcia braku formalnego pisma przez jego podpisanie (postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego: z dnia 27 kwietnia 2011 r., sygn. akt I OZ 378/11, z dnia 15 listopada 2011 r., sygn. akt II OZ 1091/11, z dnia 7 marca 2012 r., sygn. akt I OZ 113/12, z dnia 13 kwietnia 2012 r., sygn. akt I OZ 228/12). Prezentując takie stanowisko, wskazywano również, że przepisu art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym nie można uznać za regulację generalnie zrównującą podpis elektroniczny z podpisem własnoręcznym w ramach wszelkich postępowań przed organami administracji publicznej i sądami. W rozdziale IX cytowanej ustawy znajdują się bowiem przepisy zmieniające m.in. przepisy Kodeksu cywilnego (art. 60, art. 78 § 1 i § 2 K.c), dopuszczające możliwość wyrażenia woli osoby w stosunkach cywilnoprawnych przez ujawnienie jej w postaci elektronicznej. Ponadto ustawą o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne w art. 36 pkt 3 i pkt 5 dokonano zmiany przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, tzn. art. 57 § 5 pkt 1 i art. 63 § 1, dopuszczając możliwość wniesienia podania w formie dokumentu elektronicznego. Jednocześnie art. 63 § 3a K.p.a. precyzuje, że podanie wniesione w formie dokumentu elektronicznego powinno być uwierzytelnione przy użyciu mechanizmów określonych w art. 20a ust. 1 albo ust. 2 ustawy o informatyzacji. Posługiwanie się dokumentem elektronicznym dopuszcza również Ordynacja podatkowa (art. 3 pkt 13), jak również Kodeks postępowania cywilnego (art. 125 § 2). Przepis art. 126 § 5 K.p.c. stanowi wprost, że pismo procesowe wniesione drogą elektroniczną powinno być opatrzone podpisem elektronicznym w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym. Ustawodawca wyraźnie zatem wskazał, że sama ustawa o podpisie elektronicznym nie jest wystarczającym narzędziem do stosowania podpisu elektronicznego w postępowaniach prawnych. Dopiero, gdy w procedurach zostaną ustanowione przepisy dopuszczające możliwość posługiwania się dokumentami opatrzonymi podpisem elektronicznym, wówczas dokument opatrzony takim podpisem należy stosować (postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego: z dnia 25 lipca 2012 r., sygn. akt. I OSK 1640/12, z dnia 17 marca 2011 r., sygn. akt I OSK 380/11, z dnia 19 czerwca 2012 r., sygn, akt I OSK 1366/12 z dnia 25 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 1640/12).

Również w najnowszych orzeczeniach Naczelny Sąd Administracyjny zaprezentował pogląd wskazujący na nieskuteczność w postępowaniu sądowoadministracyjnym pisma wniesionego za pomocą środków komunikacji elektronicznej i opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym (postanowienie z dnia 21 maja 2013 r., sygn. akt I OZ 383/13, postanowienia z dnia 19 lutego 2013 r., sygn. akt: I OZ 111/13, I OZ 112/13, I OZ 113/13, I OZ 114/13, postanowienia z dnia 28 czerwca 2013 r., sygn. akt: I OZ 397/13, I OZ 396/13, I OZ 406/13 oraz I OZ 405/13).

W uzasadnieniu wniosku podkreślono, że powyższy pogląd wyrażono również w literaturze prawniczej. Mimo, że znowelizowana w lutym 2010 r. ustawa o informatyzacji objęła swoim zakresem podmiotowym sądy administracyjne, to brak właściwych, szczegółowych rozwiązań w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ogranicza (a w praktyce uniemożliwia) stosowanie technologii informacyjno - telekomunikacyjnych przed sądami administracyjnymi (G. Sibiga, Komunikacja elektroniczna w Kodeksie postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011, s. 46).

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazał, że z przedstawionej analizy orzeczeń sądów administracyjnych wynika, że ustawa o podpisie elektronicznym, a w szczególności art. 5 ust. 2 tej ustawy, nie jest wystarczającym narzędziem do stosowania środków komunikacji elektronicznej oraz podpisu elektronicznego w procedurach prawnych. Dopiero, gdy w takich procedurach zostaną wprowadzone przepisy dopuszczające możliwość wykorzystania środków komunikacji elektronicznej i posługiwania się dokumentami opatrzonymi podpisem elektronicznym, wówczas dokument opatrzony takim podpisem można skutecznie wnosić za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Odmienne stanowisko, wskazujące na możliwość skutecznego złożenia drogą elektroniczną pisma procesowego opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym, wyrażone zostało w postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 grudnia 2012 r., sygn. akt I OSK 1317/12. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że ustawodawca w art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym sformułował zasadę ogólną, od której wyjątki muszą zostać zawarte w akcie prawnym rangi ustawowej. (...) Norma ta rodzi określone uprawnienie, w postaci możliwości skutecznego złożenia oświadczenia woli zarówno w postaci tradycyjnego pisma opatrzonego własnoręcznym podpisem, jak i pisma złożonego drogą elektroniczną przy pomocy bezpiecznego podpisu elektronicznego. Nakłada też na organy władzy publicznej obowiązek równorzędnego traktowania dokumentów w postaci elektronicznej opatrzonych kwalifikowanym podpisem elektronicznym oraz dokumentów opatrzonych podpisem własnoręcznym. Nie można zatem zgodzić się z poglądem, że przepis art. 5 ustawy o podpisie elektronicznym obowiązuje tylko wówczas, gdy ustawy szczególne przewidują możliwość dokonania określonej czynności w formie elektronicznej. Z brzmienia omawianego przepisu daje się natomiast wyprowadzić wniosek, że nie obowiązuje on tylko wtedy, gdy przepis szczególny stanowi inaczej. Naczelny Sąd Administracyjny w omawianym orzeczeniu wskazał ponadto, że ustawa o podpisie elektronicznym w art. 58 ust. 2 nałożyła na organy władzy publicznej, a więc również sądy, obowiązek umożliwienia w terminie do dnia 1 maja 2008 r., odbiorcom usług certyfikacyjnych składania podań i wniosków oraz dokonywania innych czynności w postaci elektronicznej w przypadkach, gdy przepisy prawa wymagają składania ich w określonej formie lub według określonego wzoru. Art. 46 P.p.s.a. określa formę w jakiej powinno zostać złożone pismo w postępowaniu sądowoadministracyjnym i zgodnie z art. 58 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym to sądy administracyjne w terminie do dnia 1 maja 2008 r. miały ustawowy obowiązek umożliwienia składania pism sądowych w formie elektronicznej. Przeszkodą do uznania, że dla zastosowania art. 5 ustawy o podpisie elektronicznym nie jest konieczne istnienie normy szczególnej o możliwości składania oświadczeń woli w postaci elektronicznej, nie może być również brzmienie art. 47 § 1 P.p.s.a., który stanowi, że do pisma strony należy dołączyć jego odpisy i odpisy załączników dla doręczenia ich stronom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych. Zgodnie z art. 47 § 2 P.p.s.a. odpisami w rozumieniu § 1 mogą być także uwierzytelnione fotokopie bądź uwierzytelnione wydruki poczty elektronicznej. Jeżeli skargę złożoną w formie elektronicznej traktować jako oryginał pisma procesowego, to sporządzenie z niej odpisów nie nastręcza daleko posuniętych trudności.

Naczelny Sąd Administracyjny wskazał ponadto w omawianym orzeczeniu, że art. 5 ustawy o podpisie elektronicznym stanowi implementację art. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/93/WE z dnia 13 grudnia 1999 r. w sprawie wspólnotowych ram w zakresie podpisów elektronicznych. Dyrektywa ta ma przyczynić się do stosowania i uznawania prawnego podpisów elektronicznych w Unii Europejskiej (pkt 16 zdanie pierwsze preambuły) oraz spowodować, że podpisy elektroniczne stosowane będą w sektorze publicznym w administracjach krajowych i wspólnotowych oraz w komunikacji między tymi administracjami, jak też między nimi i obywatelami oraz podmiotami gospodarczymi, np. przy zamówieniach publicznych, podatkach, ubezpieczeniach społecznych, opiece zdrowotnej i wymiarze sprawiedliwości (pkt 19 preambuły). Tak więc zarówno cele unormowań zawartych w dyrektywie, jak i brzmienie jej art. 5 nie nastręczają trudności interpretacyjnych i -zdaniem NSA - prawo unijne wymaga, aby każde z Państw Członkowskich osiągnęło stan zrównoważenia między podpisem elektronicznym i podpisem własnoręcznym, również w obrocie między sądami i obywatelami. Art. 5 ustawy o podpisie elektronicznym ma walor normy ogólnej i dopuszczalne wyjątki jego stosowania muszą być zawarte w ustawie. To, że ustawodawca wprowadził do niektórych procedur przepisy dotyczące składania pism drogą elektroniczną świadczy tylko o chaotycznym sposobie regulowania tej kwestii, który nie może być akceptowany w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, zwłaszcza jeżeli pewne kategorie obywateli, ze względu na rodzaj postępowań sądowych, w których uczestniczą, pozbawia się uprawnienia przewidzianego w prawie wspólnotowym. Podobną argumentację zaprezentowano w postanowieniach Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 kwietnia 2013 r.: sygn. akt I OZ 217/13, sygn. akt I OZ 218/13, sygn. akt I OZ 219/13, sygn. akt I OZ 220/13 i sygn. akt I OZ 221/13.

Również w literaturze prawniczej dostrzec można poglądy, zgodnie z którymi w postępowaniu przed sądami administracyjnymi bezpieczny podpis elektroniczny weryfikowany za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu powinien wywoływać takie same skutki prawne, jak podpis własnoręczny, chyba, że co innego wyraźnie wynika z przepisu rangi ustawowej. Wskazuje się, że "restrykcyjna wykładnia art. 46 § 1 pkt 4 P.p.s.a. sprzeciwia się nadrzędnej normie europejskiego prawa wspólnotowego. Odmowa uznania skuteczności prawnej podpisu elektronicznego w piśmie procesowym godziłaby w art. 5 ust. 1 dyrektywy o e -podpisach. Stosowanie art. 46 § 1 pkt 4 P.p.s.a. powinno uwzględniać postulat "prowspólnotowej" wykładni prawa krajowego" (M. Pilich, Glosa do postanowienia NSA z dnia 10 września 2008 r., sygn. akt I OZ 673/08, "Gdańskie Studia Prawnicze" 2009, nr 4, poz. 3).

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazał, że przepisy ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie odnoszą się do kwestii wnoszenia pism w tym postępowaniu za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. W art. 46 P.p.s.a. określono jakie elementy powinno zawierać pismo strony. W myśl postanowień art. 46 § 1...

DOSTĘP DO PEŁNEJ TREŚCI SERWISU WWW.PODATKI.BIZ JEST BEZPŁATNY
WYMAGANE JEST JEDNAK ZALOGOWANIE DO SERWISU.
UŻYTKOWNICY ZALOGOWANI MOGĄ RÓWNIEŻ DODAWAĆ KOMENTARZE.

Jeżeli jeszcze nie jesteś zarejestrowany, zapraszamy do wypełnienia krótkiego formularza rejestracyjnego.

REJESTRACJA

dla nowych użytkowników

LOGOWANIE

dla użytkowników podatki.biz

Zapomniałem hasła | Problemy z logowaniem

DLACZEGO WARTO SIĘ ZAREJESTROWAĆ DO SERWISU PODATKI.BIZ?

Otrzymujesz całkowicie bezpłatny stały dostęp do wielu informacji, między innymi do:

  • ujednolicanych na bieżąco aktów prawnych (podatki, ubezpieczenia społeczne i działalność gospodarcza)
  • narzędzi: powiadamiania o nowych przepisach, zmianach w przepisach i terminach
  • kalkulatorów i baz danych
  • działów tematycznych zawierających pogłębione informacje na interesujące Cię tematy; omówienia, odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania
  • strony osobistej, na której znajdziesz aktualne informacje przeznaczone dla osoby o Twoim profilu zawodowym. Dodatkowo będziesz mógł edytować własną listę zakładek w celu szybszego docierania do szczegółowej informacji
  • newslettera informującego regularnie o wydarzeniach związanych z podatkami i działalnością gospodarczą

Czas rejestracji - ok. 1 min

Uwaga

Podczas rejestracji nie zbieramy żadnych szczegółowych danych personalnych i teleadresowych. W każdej chwili możecie usunąć trwale i bezpowrotnie dane dotyczące Waszego konta. Przed rejestracją prosimy o zapoznanie się z regulaminem »