Transakcje na rynku wierzytelności: Przedawnienie w prawie cywilnym

Przedawnienie się roszczenia może wywierać negatywne skutki podatkowe – możliwość optymalizacji podatkowej w przypadku roszczeń przedawnionych jest zdecydowanie mniejsza, niż w przypadku roszczeń wymagalnych. Warto poznać więc zasady rządzące przedawnieniem.

Istota przedawnienia roszczeń polega na tym, że po upływie określonego terminu, dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia wobec wierzyciela powołując się na zarzut przedawnienia. Czas określony w przepisach skutkujący przedawnieniem to termin przedawnienia. Ogólne zasady przedawnienia roszczeń cywilno-prawnych regulują natomiast przepisy Kodeksu cywilnego (art. 117-125 Kc).

Sposobem na powołanie się przez dłużnika na upływ czasu i w efekcie powstanie określonych skutków prawnych jest zarzut przedawnienia podniesiony wobec wierzyciela. Zarzut przedawnienia można podnieść zarówno przed wytoczeniem przez wierzyciela powództwa, jak i w trakcie procesu np. w ramach odpowiedzi na pozew czy w zarzutach do nakazu zapłaty. Jest to wyłącznie uprawnienie po stronie dłużnika, zatem dłużnik nie podnoszący zarzutu przedawnienia wobec wierzyciela lub uznający jego roszczenie de facto godzi się z roszczeniem strony przeciwnej. Sąd w toku postępowania cywilnego nie uwzględnia przedawnienia z urzędu, a jedynie na podstawie zarzutu podniesionego przez osobę z niego korzystającą (dłużnika).

Skutkiem powołania się na zarzut przedawnienia przez dłużnika jest możliwość odmowy spełnienia świadczenia wobec wierzyciela bez dodatkowych konsekwencji. Wierzyciel, w stosunku do którego podniesiono zarzut przedawnienia, nie może natomiast skutecznie domagać się uznania swego roszczenia, zwłaszcza w postępowaniu przed sądem, gdzie skutecznie podniesiony zarzut przedawnienia przez dłużnika oznacza przegranie procesu przez wierzyciela i oddalenie powództwa. Warto zaznaczyć, że roszczenie przedawnione wciąż jednak istnieje. Staje się tzw. "roszczeniem niezupełnym"- naturalnym. Może ono zostać zaspokojone przez dłużnika (np. poprzez spłatę), ale jedynie dobrowolnie.

Przedmiot przedawnienia według Kodeksu cywilnego

W oparciu o Kodeks cywilny oraz przepisy szczególne dotyczące zobowiązań można przyjąć, że przedawnieniu podlegają – co do zasady - wyłącznie cywilno-prawne roszczenia majątkowe. Są to roszczenia oparte na stosunku cywilnoprawnym, w których świadczenia dłużnika mają charakter majątkowy. Charakter majątkowy nie musi jednak oznaczać tylko konieczności świadczenia zapłaty, ale dokonywania innych czynności, gdzie zobowiązanie ma charakter majątkowy.

Roszczenia nie podlegające przedawnieniu

Zaznaczmy, że roszczenia procesowe nie podlegają przedawnieniu. Upływ terminów dla tego rodzaju roszczeń może powodować jednak inne niekorzystne skutki. Przedawnieniu nie podlegają również roszczenia administracyjno-prawne.

Mimo, że co do zasady roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu, w niektórych przypadkach wskazanych w przepisach szczegółowych roszczenia majątkowe przedawnieniu ulegać nie będą. Warto zwrócić uwagę na następujące zapisy:

• Nie ulega przedawnieniu żądanie ustalenia udziałów małżonków w majątku wspólnym.
• Nie ulega przedawnieniu roszczenie samoistnego posiadacza działki gruntu, na której wzniósł on budynek lub inne urządzenie.
• Nie ulegają przedawnieniu roszczenia o zniesienie współwłasności (art. 220 k.c.).
• Nie ulega przedawnieniu roszczenie właściciela o wydanie rzeczy przez osobę, która nią faktycznie włada bez tytułu prawnego (art. 222 § 1 k.c.).
• Nie ulega przedawnieniu roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń, jeżeli oba te roszczenia dotyczą nieruchomości.

Ogólne terminy przedawnienia

Dla stwierdzenia przedawnienia konieczne jest ustalenie dwóch kwestii. Pierwsza to upływ czasu pomiędzy dwiema datami: rozpoczęciem biegu przedawnienia i upływem tego terminu. Druga przesłanka to przypisanie danego rodzaju roszczenia do odpowiedniego terminu przedawnienia – zgodnie z Kodeksem cywilnym bądź w opa...