Spadkobierca jako strona w postępowaniu wznowieniowym

Postępowania wznowieniowe, to – wbrew pozorom – znaczna różnorodność stanów faktycznych mających wpływ naskuteczność złożonych wniosków. Wśród nich sporą grupę stanowią wnioski wznowieniowe złożone przez spadkobierców osób, którym fiskus wymierzył podatek odnieujawnionych źródeł.

Do spadkobierców, którzy złożyli wnioski wznowieniowe, zaczynają już spływać decyzje odmawiające wznowienia postępowania. W decyzjach tych organy odmawiają spadkobiercom statusu strony postępowania, z tego powodu, że nie zostały wobec nich wydane decyzje o odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy.

Trudno zgodzić się z tym stanowiskiem fiskusa, ponieważ opiera się ono na błędnej wykładni przepisów ustaw podatkowych.

Nabycie praw i obowiązków w świetle prawa cywilnego

Zgodnie z art. 924 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121, dalej: K.c.) spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, a w myśl art. 925 K.c. spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Prawa i obowiązki majątkowe (w tym długi) zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców (art. 922 § 1 K.c.).

Późniejsze postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku (alternatywnie: notarialny akt poświadczenia dziedziczenia) ma charakter wyłącznie deklaratoryjny, potwierdzający opisane wyżej pierwotne nabycie spadku wynikające z mocy samego prawa. Oznacza to, że spadkobiercy wchodzą we wszystkie prawa i obowiązki spadkodawcy z chwilą jego śmierci. W szczególności stają się dłużnikami organu podatkowego z tytułu zobowiązania podatkowego spadkodawcy, utrzymanego w mocy decyzją ostateczną będącą przedmiotem wniosku wznowieniowego, ale również beneficjentami praw wynikających z tej decyzji.

Sprawa może się komplikować w przypadku odrzuceń spadku (art. 1012 i nast. K.c.), gdyż przy odrzuceniu w miejsce odrzucającego wchodzą kolejne osoby, zgodnie z regułami dziedziczenia ustawowego. Jednak niezależnie od wystąpienia odrzuceń spadku oraz od formy dziedziczenia (ustawowe czy testamentowe), opisane wyżej pierwotne nabycie praw i obowiązków (w tym długów) zmarłego następuje przez krąg spadkobierców ustalonych ostatecznie w postępowaniach spadkowych.

Charakter nabytych praw i obowiązków

Przedmiotem spadkobrania są majątkowe prawa i obowiązki zmarłego. Dla dalszych rozważań istotne jest zatem pytanie o charakter praw i obowiązków towarzyszących instytucji wznowienia postępowania. Przepisy prawa cywilnego ani ustaw podatkowych nie zawierają definicji legalnej praw majątkowych.

Przyjmuje się dość powszechnie, że o zaliczeniu danego prawa do kategorii prawa majątkowego rozstrzygają łącznie dwie przesłanki, po pierwsze – czy dane prawo może być przedmiotem obrotu, czy jest więc zbywalne, po drugie – czy posiada ono dającą się określić wartość majątkową (por. wyrok NSA z 20 czerwca 2006 r., sygn. II FSK 839/05).

Na uwagę zasługują również poglądy doktryny dotyczące tej materii. Tutaj reprezentatywną wydaje się wypowiedź Stanisława Rudnickiego:

(…) Pojęcie prawa majątkowego należy rozumieć szeroko. Obejmuje bowiem ono także pewne stany faktyczne, z których wynikają konkretne uprawnienia lub roszczenia mające wartość majątkową i traktowane w obrocie jak prawa majątkowe. Takim stanem faktycznym uznanym i chronionym przez prawo jest (…) maksymalnie ukształtowana ekspektatywa prawa, które może być przedmiotem obrotu. Z tego powodu należą one do kategorii praw majątkowych sensu largo (komentarz do art. 44 K.c., Lexpolonica Maxima, wyd. LexisNexis),

oraz Piotra Nazaruka:

(…) Prawo majątkowe jest prawem wynikającym z powszechnie obowiązującego podziału praw na prawa o charakterze majątkowym i niemajątkowym. Prawo majątkowe pozostaje w ścisłym związku z ekonomicznym interesem uprawnionego niezależnie od tego, czy w konkretnej sytuacji za prawo ...